Μόρια, προθέσεις,επιρρήματα, λόγιες εκφράσεις

ΜΟΡΙΑ – ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ - ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

"ΩΣ" - "ΣΑΝ" - "ΓΙΑ"

Τα μόρια ως, σαν, για, αν και συγγενικά, έχουν διαφορετική χρήση.

Το μόριο ως δηλώνει ιδιότητα ή αιτιολογική σχέση:.

·                                        (δήλωση ιδιότητας) Απέτυχε ως καθηγητής…

·                                        (δήλωση αιτιολογικής σχέσης) Ως μαθητής πρέπει να μελετά συνεχώς…

Το ουσιαστικό, το οποίο εισάγεται με το ως και επέχει θέση κατηγορου­μένου, παρακολουθεί την πτώση του προηγούμενου ουσιαστικού στο οποίο αναφέρεται, π.χ.

οι ενέργειες του, ως υπουργού οικονομικών (όχι. ως υπουργός Οικονομικών) υπήρξαν εύστοχες.

Όταν δεν πρόκειται για ιδιότητα, με περιοριστική σημασία, αλλά για κατά­σταση, το ως περιττεύει. π.χ.

Κατάσταση:

 Η Ελλάς ανακηρύχτηκε κράτος ανεξάρτητο (να είναι κράτος ανεξάρτητο)

Ιδιότητα με περιοριστική σημασία:

Η  Ελλάς ως κράτος ανεξάρτητο είναι μέλος του Ο.Η.Ε. (με την ιδιότητα του ανεξάρτητου κράτους).

Περιττεύει επίσης το ως με τη σημασία του για:

σκοπό της ζωής του είχε να υπηρετήσει την επιστήμη - όχι: ως σκοπό της ζωής του.

Το μόριο σαν δηλώνει παραμοίοηση ή εξομοίωση, π.χ.

Παρομοίωση:

τρέχει σαν λαγός (όπως ένας λαγός)

Εξομοίωση:

 Είναι φιλότιμος σαν τον Γιάννη, (όσο και ο Γιάννης).

Το ομοιωματικό σαν, όταν συνοδεύει αντωνυμία ή ουσιαστικό με άρθρο συντάσσεται με αιτιατική. π.χ.

είναι σαν εσένα II μαύρος σαν τον κόρακα - αλλά: μαύρος σαν κόρακας.

Το μόριο για δηλώνει:

αμφίβολη ιδιότητα: περνά για άνθρωπος.

σκοπό: τον είχε για φύλακα.

καταλληλότητα: αυτός κάνει για διευθυντής. προτροπή: για να δω τι θέλει.

 

"ΜΕΧΡΙ"

Η ορθότερη σύνταξη της καταχρηστικής πρόθεσης μέχρι είναι με γενική πτώση, όχι με αιτιατική, π.χ.

μέχρι της επόμενης ημέρας - όχι: μέχρι την επόμενη ημέρα.

Η σύνταξη του μέχρι με γενική είναι απαράβατη σε καθιερωμένες λόγιες   εκφράσεις, π.χ.

   μέχρι τέλους — όχι: μέχρι το τέλος

  μέχρι τελικής πτώσεως — όχι: μέχρι την τελική πτώση.

"ΩΣ" (ΕΩΣ)

Η πρόθεση ως (σπανιότερα έως) συντάσσεται με αιτιατική και δεν πρέπει να συγχέεται με το αναφορικό ή παρομοιαστικό μόριο ως. π.χ.

 Θα σε περιμένω ως τις επτά στο σπίτι.

  Η αναστολή των εχθροπραξιών θα κρατήσει ως την επόμενη εβδομάδα. αλλά:

Ως άνθρωπος οφείλω να υπερασπιστώ την τιμή μου.

"ΥΠΕΡ" - "ΚΑΤΑ"

Οι λέξεις υπέρ και κατά χρησιμοποιούνται στον δόκιμο νεοελληνικό λόγο και ως επιρρήματα και ως προθέσεις (οπότε συντάσσονται με γενική). π.χ.

είστε υπέρ ή κατά // εψήφισε υπέρ // εδήλωσε κατά.

Ως προθέσεις οι λέξεις υπέρ και κατά διατηρούν τη λόγια χρήση τους και συμπαρασύρουν σε λόγια μορφή και τη γενική του ουσιαστικού με την οποία συνάπτονται. π.χ.

Η στρατιωτική αυτή τακτική αποδείχτηκε υπέρ των αντιπάλων…

 Οι χερσαίες δυνάμεις προχώρησαν κατά των εχθρικών θέσεων..

υπέρ πίστεως …

·      Προσοχή: Λέμε, «Τα μάρμαρα του Παρθενώνα» και όχι «τα ελγίνεια μάρμαρα», γιατί διαφορετικά η σύληση θα νομιμοποιόταν γλωσσικά.

·      Παράδοξο: εφέτος αντί για επέτος Δοθέντος ότι η λέξη εφέτος προέρχεται από τη φράση επί + έτος θα έπρεπε να είναι επ’έτος – επέτος, αφού η λέξη έτος δε δασύνεται,για να δικαιολογεί το εφ’ αντί του επ’. Τι να κάνουμε! Να ένα σημείο στη γραμματική όπου υπερίσχυσε το λάθος του ορθού. Αλλά σε άλλες λέξεις παραγόμενες το λάθος δεν υπερίσχυσε, όπως επετηρίδα, επέτειος.

Καλό να μη χρησιμοποιούμε το  «ξαναεπαναλαμβάνω», γιατί είναι λάθος. Αρκεί το απλό επαναλαμβάνω, επειδή το α’ συνθετικό του ρήματος δηλώνει ήδη «την επανάληψη».

Λέξεις που χρησιμοποιούνται στο λόγιο, αλλά και στο λαϊκό τους τύπο.

Παρεμπιπτόντως= με την ευκαιρία

εις βάρος = σε βάρος

εις υγείαν = στην υγειά (μας)

 ιθύνοντες, =οι υπεύθυνοι

 διεύρυνση = πλάτεμα, μεγάλωμα

άνευ όρων = χωρίς όρους

 άνευ αποδοχών = χωρίς αποδοχές

 κατ¹ οίκον = στο σπίτι

μείζον = μεγάλης σημασίας (ζήτημα, πράγμα)

 ούτως ή άλλως = έτσι κι αλλιώς

επ' ουδενί λόγω = για κανένα λόγο

επί λέξει = κατά λέξη

 εν πρώτοις = αρχικά, πρώτα-πρώτα

εν γένει = γενικά

 εμβάθυνση = βάθεμα

υπό τον όρο = με τον όρο

 συλλαμβάνω = πιάνω

ελάσσων = μικρότερης σημασίας

Παροιμιακές αρχαίες φράσεις που χρησιμοποιούνται και σήμερα.

1)        Αντλείν εις πίθον Δαναίδων = μάταιος κόπος.

2)   Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος = διεκδίκηση χωρίς αποτέλεσμα.

3)        Ο έχων ώτα ακούειν , ακουέτω = όποιος ενδιαφέρεται ας ακούσει.

4)   Ο νοών νοείτω = όποιος έχει μυαλό θα καταλάβει.

5)        Θου, φυλακήν τω στόματί μου, Κύριε = ας συγκρατήσω τα λόγια μου.    
6) Όμοιος ομοίω αεί πελάζει = ο όμοιος συναναστρέφεται με όμοιο.

7)          Ένας αλλά λέων = μόνος του αλλά πολύ ικανός.

8)    Μάχαιραν έδωσες, μάχαιραν θα λάβεις = ανταπόδοση κακού.

9)         Φωνή βοώντος εν τη ερήμω = μάταιη διαμαρτυρία.

10)          Πνέει τα λοίσθια = βρίσκεται στα τελευταία του.

11)          Κύμβαλον αλαλάζον = κενός περιεχομένου.
12) Περί όνου σκιάς = τσακωμός για το τίποτα.

13)          Κομίζει γλαύκας (εις Αθήνας) = ματαιοδοξεί.

14)          Εξ όνυχος τον λέοντα = απ' το παραμικρό γνωρίζεις τον ισχυρό.

15)    Λακτίζει προς κέντρα = χτυπάει γροθιά στο μαχαίρι, στον κίνδυνο.

16)           Παίζει εν ου παικτοίς = αστειεύεται για πράγματα όχι αστεία.

17)    Εξώλης και προώλης = ο ανήθικος, ο ανυπόληπτος.

18)           Οψόμεθα εις Φιλίππους = θα λογαριαστούμε, όταν έρθει η ώρα.

19)    Ενός κακού μύρια έπονται = από ένα κακό ακολουθούν πολλά.

20)    (Θέτω δάκτυλον) επί τον τύπον των ήλων = λέω την αλήθεια, την ουσία.

21)    Εξ ιδίων τα αλλότρια = από τον εαυτό του τους άλλους (κρίνει).

22)    Εξ οικίων τα βέλη = οι δικοί σου σε κατακρίνουν , επιτίθενται.

23)    Ποιείται την νήσσαν = κάνει τον αθώο , την «πάπια».

24)    Παρά μία τεσσαράκοντα = παραλίγο, λίγο έλειψε.

25)    Κύκνειο άσμα = τελευταίο τραγούδι, δημιουργία.