Το τελικό ν

ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ν

Κρατάνε το τελικό (ν) :

Τα άρθρα τον, την, όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο (κ, π, τ), από δίψηφο σύμφωνο (μπ, ντ, γκ, τζ, ) ή από διπλό (ξ, ψ):

τον άνθρωπο, την ιδέα, τον αρχηγό, τον κόσμο, την παπαρούνα, τον τάφο, την μπόρα, την γκρίνια, τον ντορβά, τον τζίτζικα, την τσιμπίδα, την ξυλεία, τον ψύλλο.

Δεν κρατάνε όμως το τελικό (ν):

  

Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό (β, γ, δ, ζ, θ, λ, μ, ν, ρ, ο, φ, χ):

τη βέρα, το γενίτσαρο, τη δύση, το ζερβό, τη θημωνιά, το λάρυγγα, τη μηλιά, το νάρθηκα,  το φορέα, τη χρυσαυγή.

Κρατάει το τελικό (ν):

 Το αριθμητικό και αόριστο άρ­θρο έναν, όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο στιγμιαίο, από τα δίψηφα σύμφωνα ή από διπλό σύμφωνο:

έναν άνθρωπο, έναν υπνάκο, έναν κανόνα, έναν παρουσιαστή, έναν τραπεζίτη, έναν γκαφατζή, έναν μπόμπιρα, έναν ντόπιο, έναν τζίτζι­κα, έναν τσέλιγκα, έναν ξένο, έναν ψυχίατρο.

Δεν κρατάει όμως το τελικό(ν) το αριθμητικό και αόριστο άρ­θρο έναν :

 Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό:

ένα Βούλγαρο, ένα γαύρο, ένα δασμό, ένα ζητιάνο, ένα θόρυβο, ένα λαχνό, ένα μύλο, ένα νόμο, ένα ραδιοσταθμό, ένα σαργό, ένα φελλό, ένα χυλό.

Η αόριστη αντωνυμία ένας κρατάει πάντα το (ν) της αι­τιατικής:

Ήξερα έναν μ' αυτό το επίθετο.

Όσα αναφέραμε για το ένας ισχύουν και για το κανένας: κανέναν απολύτως δε θέλω να δω.

 Προσοχή: Σύμφωνα με τη «Μεγάλη» Γραμματική του Τριανταφυλλίδη, §183, φυλά­γεται το τελικό (ν) σε άγνωστα κύρια ονόματα, για να μη θεωρηθούν ουδέ­τερα. Ο κανόνας πρέπει να επεκταθεί σε όλα τα ξένα κύρια ονόματα αρσενικού γένους, επειδή πολύ συχνά φαίνονται και ακούγονται σαν ουδέ­τερα: (π.χ. το Λι, το Μιτς, το Λάμαρ, το Βίννι, το Λαβόν κτλ.).

 Το τελικό (ν) φυλάγεται πάντα στην προσωπική αντωνυ­μία του τρίτου προσώπου αυτόν, τον:

τον θέλω, αυτόν ζήτησα, ζάλισε τον, τον νίκησα, μίλησα μ' αυτόν.

Η προσωπική αντωνυμία αυτήν, την όμως ακολουθεί τον κανόνα του άρθρου την, δηλαδή κρατάει το τελικό (ν):

όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, από στιγ­μιαίο σύμφωνο, από δίψηφο σύμφωνο και από διπλό:

αυτήν αγάπησα, σ' αυτήν υποκλίθηκα, την κρατάω, την παγίδεψα, την τράβηξα, την μπέρδεψα, την ντρέπομαι, την γκρέμισα, την τσα­λαπάτησα, γι' αυτήν ξενιτεύτηκα, την ψέκασα.

Η προσωπική αντωνυμία αυτήν, την χάνει το τελικό (ν), όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό:

τη βοηθάω, μ' αυτή γειτονεύω, αυτή ζήτησα, τη θαυμάζω, τη ρώτησα, αυτή σήκωσα, τη φώναξα, αυτή χώρισα.

Επίσης, κρατούν το τελικό (ν), η λέξη μια και τα επίθετα αρκετός, λίγος, πολύς, όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή στιγμιαίο σύμφωνο:

μιαν ανάσα, μιαν αγαλλίαση, μιαν εσπέρα, μιαν ιδέα,

μιαν ολόξανθη νια.

Αρκετόν κόσμο είδα. Είχε πολύν κόσμο. Λίγην ώρα περίμενα.

Το (ν).διατηρείται και στο εκατό, όταν συνδυάζεται με αριθ­μό, άσχετα από το αρχικό σύμφωνο: εκατόν δύο.

Όταν πρόκειται να διακριθεί το αρσενικό από το ουδέτερο, στις δεικτικές αντωνυμίες ισχύουν όσα αναφέραμε και για την προσωπική αντωνυμία αυτόν:

Προτιμώ εκείνον.

Τον κανόνα του τελικού (ν) φαίνεται ότι ακολουθούν και άλ­λες αντωνυμίες αρσενικού γένους, όπως: ποιος, όποιος, κά­ποιος, όσος, πόσος, κάμποσος, τέτοιος, άλλος:

Σε ποιον αγώνα χτύπησε; Διάλεξε όποιον τίτλο σού αρέσει. Κατά κάποιον τρόπο. Ναι, προσέλαβε κάποιον έμπιστο συνεργάτη. Όσον καιρό θέλεις. Πόσον καιρό θα λείψετε; Απουσίασα κάμποσον καιρό. Τέτοιον άνθρωπο χρειαζόμαστε!

Το τελικό (ν) αυτών των αντωνυμιών διατηρείται για να δη­λωθεί το αρσενικό γένος, όταν δεν προηγείται άρθρο ή αντω­νυμία (που δηλώνει το γένος) ή δεν προσδιορίζουν ουσιαστι­κό ή όταν ακολουθεί σημείο στίξης:

Δε συμφωνήσαμε ακόμη ποιον να καλέσουμε. Στείλαμε και σε άλ­λον πρόσκληση για το συνέδριο. Φώναξε όποιον νομίζεις. Διάλεξε κάποιον. Αλλά: Τον άλλο θέλω. Έναν άλλο βρήκα. Ποιο σταθμό ψάχνεις;

Το άκλιτο (δεν) κρατάει το (ν), όταν η λέξη που ακολουθεί αρ­χίζει από φωνήεν, από σύμφωνο στιγμιαίο, από δίψηφο σύμ­φωνο και από διπλό:

δεν αγόρασα, δεν επέτρεψα, δεν ηρέμησα, δεν κάθισα, δεν πελά­γωσα, δεν τεμπέλιασα, δεν γκαρίζω, δεν μπερδεύτηκα, δεν ντύθη­κα, δεν τσιμπάω, δεν ξέρω, δεν ψήθηκε.

Το άκλιτο (δεν) δεν κρατάει το (ν),  όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμ­φωνο εξακολουθητικό:

δε βαριέσαι, δε γέμισε, δε διαλύθηκε, δε ζεματάει, δε θρηνώ, δε λογοκρίνω, δε μετακομίζω, δε ριζώνω, δε σκανδαλίζο­μαι, δε φοβερίζω, δε χρειάζεται

Εκείνη τον κοίταξε αυστηρά• εκείνος δεν χαμήλωσε τα μάτια…

Οι κανόνες για το τελικό (ν) ισχύουν και για το απαγορευτικό μην. Επίσης, το μην δεν κρατάει το (ν), όταν ακολουθεί σημείο στίξης: Πρόσεχε! Μη!

ΠΡΟΣΟΧΗ στις ακόλουθες περιπτώσεις λόγιων μετοχών σε στερεότυπες φράσεις:

Οι μη έχοντες, οι μη καπνίζοντες.

'Όταν όμως εισάγεται μετοχή σε -οντας, ακολουθείται ο γενικός κανόνας:

Μην έχοντας τίποτα να κάνω, μη θέλοντας να τον παρηγορήσω.

Κρατάει πάντα το τελικό (ν) το σαν.

Είναι προφανές ότι λόγιοι σχηματισμοί διατηρούν το τελικό (ν), χωρίς να υπακούουν στους κανόνες, όπως:

ο καθ' ύλην αρμόδιος,

ο υπ' αριθμόν...,

καθ' εκάστην,

έτερον εκάτερον,

            όσον αφορά, τουλάχιστον.

Συνήθως διατηρείται και σε εκφράσεις όπως: Δεν είναι δυνατόν! Αδύνατον, δεν το πιστεύω.