Ανδρέας Κάλβος

 Ωδαί

Η ΛΥΡΑ  (1824) Επίκληση στις Μούσες Ωδή πρώτη: Ο Φιλόπατρις Ωδή δευτέρα: Εις Δόξαν Ωδή τρίτη: Εις Θάνατον Ωδή τετάρτη: Εις τον Ιερόν Λόχον Ωδή πέμπτη: Εις Μούσας Ωδή έκτη: Εις Χίον Ωδή εβδόμη: Εις Πάργαν Ωδή ογδόη: Εις Αγαρηνούς Ωδή ενάτη: Εις Ελευθερίαν Ωδή δεκάτη: Ο Ωκεανός	ΤΑ ΛΥΡΙΚΑ (1826) Ωδή πρώτη: Η Βρεττανική Μούσα Ωδή δευτέρα: Εις Ψαρά Ωδή τρίτη: Τα Ηφαίστεια Ωδή τετάρτη: Εις Σάμον Ωδή πέμπτη: Εις Σούλι Ωδή έκτη: Αι Ευχαί Ωδή εβδόμη: Το Φάσμα Ωδή ογδόη: Εις την Νίκην Ωδή ενάτη: Εις τον Προδότην Ωδή δεκάτη: Ο Βωμός της Πατρίδος

 

Βιογραφικά  Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1792. Ο πατέρας του, Ιωάννης Κάλβος, ήταν ένας Κερκυραίος κρητικής καταγωγής που παντρεύτηκε την Αδριανή Ρουκάνη. Το 1801-2 ο πατέρας εγκαταλείπει τη μητέρα, παίρνει μαζί του τα δυο παιδιά, τον Ανδρέα και τον αδελφό του Νικόλαο, και εγκαθίσταται στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου πεθαίνει το 1812. Ο Ανδρέας χωρίζει από τον αδελφό του, Νικόλαο, ο οποίος θα πάει στην Τεργέστη και θα σταδιοδρομήσει στο εμπόριο. Ο Ανδρέας πηγαίνει στην Φλωρεντία όπου γνωρίζει τον μεγάλο λόγιο και ποιητή Ούγκο Φώσκολο. Η φιλία τους θα κρατήσει χρόνια. Ο Ανδρέας Κάλβος σπουδάζει Ελληνική, Λατινική και Ιταλική φιλολογία, ταυτόχρονα παραδίδει μαθήματα, αρχίζει τις πρώτες λογοτεχνικές του προσπάθειες και συμμερίζεται τις φιλελεύθερες ιδέες του Φώσκολου. Οι δυο φίλοι, κατατρεχόμενοι για τις ιδέες τους, καταφεύγουν το 1815 στην Ελβετία και την επόμενη χρονιά στην Αγγλία, όπου ο Φώσκολος πεθαίνει δώδεκα χρόνια αργότερα. Στο Λονδίνο διδάσκει, γράφει, μεταφράζει. Παντρεύεται μια Αγγλίδα, η οποία του χαρίζει μια κόρη, τις χάνει όμως και τις δύο το 1820. Επιστρέφει στην Φλωρεντία και από εκεί ξανά στην Ελβετία, όταν ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση.
    Με διαλέξεις, ομιλίες, δημοσιεύματα ενθαρρύνει Έλληνες και Φιλέλληνες. Το 1824 τυπώνει στην Γενεύη τις πρώτες δέκα Ωδές και στο Παρίσι, όπου συνεχίζει την πατριωτική δράση, το 1826, τις δέκα επόμενες. Εδώ ο Κάλβος σταματά την δημιουργική ενασχόλησή του με την ποίηση και, φλεγόμενος από ενθουσιασμό, κατεβαίνει στο Ναύπλιο να πολεμήσει. Ήδη όμως έχουν αρχίσει οι εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες τον απογοητεύουν. Έτσι, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια εγκαταλείπει το Ναύπλιο και εγκαθίσταται στην Κέρκυρα, όπου στην αρχή εργάζεται ως οικοδιδάσκαλος, μετά γίνεται καθηγητής της "θεωρητικής φιλοσοφίας" στην Ιόνιο Ακαδημία και το 1841 διευθυντής στο Ιόνιο Γυμνάσιο. Δημοσιεύει τις απόψεις του στην "Επίσημο Εφημερίδα" της Ιονίου Πολιτείας, έπειτα γράφει φλογερά άρθρα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση στην ριζοσπαστική εφημερίδα του Πέτρου Βράιλα, "Πατρίς".
    Απογοητευμένος από τις περιστάσεις, τα παρατά όλα και ξαναγυρίζει το 1852 στο Λονδίνο, όπου ξεκινά μια νέα ζωή. Το 1853 παντρεύεται τη σαραντάρα Σαρλότ Ουώνταμς, η οποία έχει ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου και διδάσκει ο Κάλβος εις το εξής. Εκεί ο ποιητής των Ωδών θα ζήσει ευτυχισμένος τα τελευταία δεκαέξι χρόνια της ζωής του. Πέθανε στο Λονδίνο, στις 30 Νοεμβρίου 1869.
    Το 1888, σε μια διάλεξη στον "Παρνασσό", ο Κωστής Παλαμάς προβάλλει το έργο του Κάλβου, το οποίο από τότε κερδίζει ευρεία αναγνώριση.

Τεχνοτροπία –Ρεύματα που επηρέασαν το έργο του.

Ως προς την τεχνοτροπία η ποίηση του Κάλβου ακολουθεί το ρεύμα του κλασικισμού: μέσα στην ποίηση του υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές κυρίως στην αρχαία ελληνική μυθολογία, πολλές λέξεις και τύποι είναι αρχαιοπρεπείς, ενώ στα ποιήματα του δίνεται αρχαιοελληνική ονομασία (Ωδαί), κάτι που δείχνει ότι  επηρεάζεται από τη λυρική ποίηση της αρχαίας Ελλάδας (στο περιεχόμενο προβάλλονται υψηλές έννοιες και αξίες και εξαίρονται οι γενναίες πράξεις, το υψηλό φρόνημα, η Αρετή. Χρησιμοποιεί λιτά εκ­φραστικά μέσα, ισορροπημένο  αρχι­τεκτονικό σχέδιο. Εικόνες με θέματα κλασικά επανέρχονται συ­νεχώς στην ποίηση του, λες και ξεπη­δάνε από γαλλικούς κλασικιστικούς πίνακες. Ο Πήγασος, οι πιερίδες νύμφες, οι Νηρηίδες, η Άρτεμη, οι τριακόσιοι του Λεωνίδα με τα αργυρά τους βέ­λη, οι Ζεφυρόποδες Χάριτες και πολ­λά άλλα. Όμως κάτω από την αυστηρότητα της μορφής κρύβεται ένα έντονο ρομαντικό πάθος και ο φαινομενικός κλασικισμός κινείται σε κλίμα ρομαντικό, μέσα στο οποίο πλάθει ο ποιητής τις ποιητικές του εικόνες.

Κύριο διακριτικό στοιχείο της τεχνοτροπίας των Ωδών είναι η σύζευξη ή εξισορρόπηση των δύο κύριων αισθητικών ρευμάτων του καιρού του, του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.

Κλασικιστικά στοιχεία:

• οι μυθολογικές αναφορές
• η αρχαιοπρεπής δομή
• οι εξάρσεις
• οι ευχές 
• οι παραινέσεις
• οι επικές εικόνες
• η χρήση αφηρημένων εννοιών
• οι προσωποποιήσεις
• η απεικόνιση της φύσης σε γαλήνιες στιγμές

Η διπλή διάσταση του καλβικού κλασικισμού. ΔΑΛΛΑΣ, Γ. 1999. Ο κλασικισμός του Ανδρέα Κάλβου

     Επισκοπώντας στο πρώτο μέρος της μελέτης του («Η δυεδρικότητα της γλώσσας και του ύφους») τη μετάβαση του Κάλβου από τις πρώιμες ιταλόγλωσσες δημιουργίες του (1812-1815) στις «Ωδές» (1824-1826), ο Δάλλας διαπιστώνει τη «διπλή διάσταση» του κλασικισμού του, καθώς, αν στην πρώιμη φάση του ο Κάλβος εμπνέεται μονοσήμαντα από το σύγχρονό του ιταλικό νεοκλασικισμό (τον Vittorio Alfieri και τον Ugo Foscolo κατά βάση), στη μεταγενέστερη φάση των «Ωδών» κυριαρχεί η ευθεία αναγωγή του ποιητή στις αρχαιοελληνικές πηγές, η οποία τού επιτρέπει να μπολιάζει με ένα γόνιμο και δημιουργικό τρόπο πλέον την αρχαία ποίηση με τη μοντέρνα ποίηση του κλασικισμού και του προ-ρομαντισμού. Κάτω από αυτούς τους όρους, ο κλασικισμός του Κάλβου αποδεικνύεται ταυτοχρόνως αρχαϊκός και μοντέρνος, ελληνικός και ευρωπαϊκός, εθνικός και χριστιανικός, εξηγώντας, παράλληλα, γιατί για την ερμηνευτική του προσπέλαση προαπαιτούνται δυο ειδών φιλόλογοι (ή φιλολογικές ειδικεύσεις). Όντας διττός κι αμφίδρομος, ο ποιητικός αρχαϊσμός του Κάλβου είναι εξαρχής διαλογικός, εφόσον στο εσωτερικό του διασταυρώνονται και συνομιλούν αμφότερες η αρχαιότητα με τους μοντέρνους καιρούς.

    Το επιχείρημα για τη διπλή όψη του καλβικού κλασικισμού τεκμηριώνεται καταρχήν στις επιμέρους πτυχώσεις της γλωσσικής του τακτικής και, εν προκειμένω, στη χρήση λέξεων που σε ποσοστό 85% είναι «και αρχαίες και νέες αλλά, τυπικά στην καταγωγή τους, αρχαίες», καθώς έχουν επιβιώσει στη ζώσα ομιλία του νεότερου ελληνισμού είτε «τεχνητά διαμέσου της καθαρεύουσας» είτε «φυσικότατα με την ίδια ή παράγωγη σημασία» (σ. 39). Εξίσου χαρακτηριστική από αυτή την άποψη είναι η τάση του Κάλβου άλλοτε να προκρίνει τη λησμονημένη αρχαιοελληνική σημασία των λέξεων που χρησιμοποιεί, άλλοτε τη νεοελληνική σημασία τους, κι άλλοτε και τις δυο μαζί. Αντίστοιχης διπλής προελεύσεως μοιάζει να είναι και η συχνή επίταξη του επιθέτου στην ποίηση του Κάλβου, εφόσον μπορεί να αποδοθεί τόσο στον «ιταλισμό» του ποιητή που ακολουθεί «τη συνήθη ιταλική σύνταξη, ενισχυμένη από την επίκαιρη τάση του νεοκλασικού αρχαϊσμού της εποχής» (σ. 49), όσο και στην επίδραση του Ομήρου, όπου η επίταξη του επιθέτου αποτελεί συστατικό στοιχείο του ποιητικού του ύφους. Κι αν στη σύνταξη της νεοελληνικής γλώσσας η επίταξη του επιθέτου ξενίζει, με αποτέλεσμα η ανοίκεια χρήση του από τον Κάλβο να ενισχύει την ποιητικότητα του λόγου του, εξίσου χαρακτηριστική είναι η συνδυαστική χρήση πρόταξης και επίταξης που οδηγεί στην επαλληλία των επιθέτων με τη χιαστή ή κυκλική πλαισίωση των ουσιαστικών, αναδεικνύοντας για μια ακόμη φορά τη διττή διάσταση του καλβικού κλασικισμού, εφόσον το ιδιότυπο φαινόμενο της επαλληλίας του επιθέτου μπορεί να αποδοθεί τόσο σε κείμενα της αρχαιότητας (λόγου χάριν, στους Ορφικούς Ύμνους) όσο και στη «γνωστή νεοκλασική χλιδή και πληθωρικότητα του επιθέτου» (σ. 54).

Αναφορές στο έργο του…

Δημαράς – ερμήνευσε τις Ωδές ως μίξη εσωτερικών στοιχείων του ιταλικού νεοκλασικισμού και του εκφραστικού κλίματος του ευρωπαϊκού προρομαντισμού, υποστηρίζοντας ότι πίσω από τη νεοκλασικιστική επιφάνεια των Ωδών λανθάνει η συναισθηματική και ψυχρή ροπή προς τον ρομαντισμό, ορισμένα ίχνη της οποίας φτάνουν μέχρι την επιφάνεια.

Πολίτης – «όλος αυτός ο φαινομενικός κλασικισμός είναι ένα εξωτερικό ντύμα μονάχα, κάτω από το οποίο κινείται η ανήσυχη ψυχή ενός γνήσιου ρομαντικού».

Τζιόβας – ενέταξε τις Ωδές, με διεξοδική τεκμηρίωση, στη σφαίρα επιρροής του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού.

Διαλησμάς – συνόψισε τα στοιχεία νεοκλασικισμού (παρομοίωση, μετωνυμία, εικονοπλαστική ικανότητα, ιδιότυπος ιδεαλισμός, κλασικά αιτήματα για την τέχνη, τέχνη: παιδευτική αφία + διδακτικός χαρακτήρας).

Γαραντούδης – η «πολύτροπος αρμονία» των Ωδών (= στιχουργικό σύστημα με αρχαιοελληνικές καταβολές, θέλησε να συμπυκνώσει και να αναδείξει το σύνθετο, πρωτεϊκό και αρμονικό ρυθμικό και εκφραστικό αποτέλεσμα το οποίο επεδίωξαν να παράγουν οι ωδές του). Στηρίχτηκε στην άρνηση της μουσικότητας, άρνηση ομοιοκαταληξίας, έντονη απόκλιση από μετρικές μορφές, γλώσσα και νόημα. Πιο κοντά στην ιταλική δραμαματική ποίηση (οργάνωση του ρυθμού των Ωδών με βάση τον εσωτερικό ρυθμό του ιταλικού δραματικού είδους).  Από τον εσωτερικό δραματικό ρυθμό των Ωδών απορρέουν χαρακτηριστικά τους όπως η άρνηση της ομοιοκαταληξίας και η έντονη απόκλιση ανάμεσα στις μετρικές μορφές από τη μια μεριά, και τη γλώσσα και το νόημα από την άλλη.

Ελύτης – η καλβική μετρική ήταν προάγγελος του ελεύθερου στίχου της ποιητικής γενιάς του 1930.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

Υπάρχουν έντονα ζεύγη αντιθέσεων, με πρώτο το ποιητικό εγώ και τον συλλογικό αγώνα (μέσα στο έργο του χρησιμοποιεί ελάχιστα βιωματικά στοιχεία, προκειμένου να περιοριστεί στο εγώ και να εκφράσει έντονα τη συλλογικότητα του αγώνα), με στόχο να εμψυχωθεί ο λαός, να ενδυναμώσει ο αγώνας και τέλος, να δοξαστούν τα όποια κατορθώματα.

Δεύτερο:  Ελευθερία – Τυραννία.

Τρίτο:      Δίκαιο – Άδικο.

Τέταρτο:  Παιδεία – Βαρβαρότητα.

Πέμπτο: Ένδοξο παρελθόν – Παρόν. (το Παρόν, εμπεριέχει τρία στοιχεία: φύση, θρησκεία, Έθνος.

Ο Κάλβος, μέσα από αυτές τις αντιθέσεις, επιδιώκει:

-την ενημέρωση του   Ευρωπαϊκού κόσμου για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα με στόχο να αφυπνισθεί και να βοηθήσει τον αγώνα των Ελλήνων.

-να εμψυχώσει τους Έλληνες στον αγώνα τους εναντίον του κατακτητή.

ΓΛΩΣΣΑ

Η ελληνική γλωσσική συνείδηση του Κάλβου διαμορφώθηκε υπό την επήρεια της λόγιας και όχι της ομιλούμενης.

Ο Κάλβος δεν υιοθέτησε τη δημοτική γλώσσα.

Η γλωσσική αυτή αποστασία του από την Επτανησιακή Σχολή στάθηκε η αιτία επίκρισης και καταδίκης του από τους άλλους Επτανήσιους.

Από μορφολογική άποψη, η γλώσσα της καλβικής ποίησης είναι:

 η καθαρεύουσα, εμπλουτισμένη με αρχαϊστικούς και δημώδεις τύπους, 

 μια γλώσσα με στοιχεία που  προέρχονται από την αρχαία ελληνική, από θρησκευτικά κείμενα, από τη λόγια της εποχής, καθώς και τη δημώδη, μάλιστα και με ιδιωματικά στοιχεία.

 Κορμός της οι αρχαιοελληνικές λέξεις.

Στο έργο του Κάλβου παρατηρείται έλλειψη βασικών ποιητικών κανόνων π.χ. ομοιοκαταληξία, λυρικότητα κλπ. στοιχεία που ακολουθούνται από την Ιταλική ποίηση.

Ο Κάλβος δεν ακολουθεί κανόνες, γιατί πιστεύει ότι η ποίηση πρέπει να είναι ελεύθερη.