«Όσο μπορείς», Κ. Π. Καβάφη

Μια παραγωγή του Αρχείου Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση σε σενάριο Σοφίας Βγενοπούλου και σκηνοθεσία Γρηγόρη Ρέντη. Το «Όσο μπορείς» είναι εμπνευσμένο από το ομότιτλο ποίημα του Κ. Π. Καβάφη. Γυρίστηκε στο Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Αθηνών.

γηηγψ

Ο Λαός Προστάζει - Meet John Doe - του Φρανκ Κάπρα

Το αριστούργημα του Φρανκ Κάπρα
(γνωστό και ως: Ο Άνθρωπος του Δρόμου)1941 - Ασπρόμαυρο (122΄)

Μια ταινία διαχρονική και πάντα επίκαιρη:

Ένας ανώνυμος Άνθρωπος του Δρόμου μετατρέπεται σε λαϊκό σύμβολο αλλά και αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης  Βασισμένη σε ένα πανέξυπνο σενάριο,  υποψήφιο για Όσκαρ. Ο Κάπρα αντιμετωπίζει ένα ευαίσθητο κοινωνικό θέμα με καυστικό χιούμορ αλλά και ανθρωπιά Ρεσιτάλ ερμηνείας από τον Γκάρι Κούπερ και την Μπάρμπαρα Στάνγουικ«Θέλουμε μόνο τους ανώνυμους της γειτονιάς, γιατί ξέρετε πώς είναι οι πολιτικοί...»Από τους πιο πετυχημένους κοινωνικούς σχολιασμούς που κινηματογραφήθηκαν ποτέ«Ο Κάπρα απαντά στο αμερικανικό φασιστικό κίνημα που επιχειρούσε να χειραγωγήσει την κοινωνική εξαθλίωση...»

Βασίλη Ρώτα: 28η Οκτωβρίου 1940

Κατά τη συνήθειά μου να σηκώνομαι νωρίς, είχα βγει χαράματα στην αβλή. Ήρεμα άνοιγε τα μάτια της η μέρα και κανένα απαίσιο σημάδι δεν προμήναγε τη θύελλα που ερχότανε. Τα μάγουλα της αβγούλας ροδίνιζαν ανάμεσα από τα σκορπισμένα σύννεφα που βόσκανε τον ουρανό. Τα κοκόρια λαλούσανε κλαγγόφωνα, το μούγκρισμα του πρώτου τραμ είχε δονήσει τον αέρα της γειτονιάς, κ' η τονάτη παιδιάτικη φωνή πρόσφερνε «ζεστά κουλούρια» στον έρημον δρόμο, όταν άξαφνα ένας ήχος, φοβερός κι αναπάντεχος συντάραξε την ήρεμη ροή της ζωής. Ούρλιαξε η σειρήνα.
Ούρλιασμα δυνατό, τραβηχτό, επίμονο, ανεβοκατέβαινε όλη τη σκάλα της φρίκης. Στο πρώτο ούρλιασμα έμπαινε δεύτερο, τρίτο, από άλλες σειρήνες, κοντινές και μακρινές, γινότανε ούρλιασμα κανόνας, ούρλιασμα φούγκα, στρίγγλικη μουσική, η μουσική πού έμελλε για χρόνια να γδέρνει τα αφτιά των κατοίκων της πολιτείας και να τους κόβει το αίμα. Γιόμιζε η στρίγγλικη βουή τα ουράνια, σαν για να ξεσηκώσει τους πεθαμένους της γης. Οι ζωντανοί πετάχτηκαν αλαφιασμένοι απ' τα κρεβάτια τους.
Κλείσαμε πόρτες και παράθυρα να εμποδίσουμε έξω τη σατανική συναυλία που μας τριβέλιζε το μυαλό κι ανοίξαμε το στόμα του διαλαλητή. Αυτός σφυρίζει κλέφτικα κι η εγγαστρίμυθη φωνή του λέει: «Προσοχή, προσοχή...», σύσταση ολότελα περιττή για εκείνη ίσα-ίσα τη στιγμή, που όλη μας η ύπαρξη είχε γίνει χίλια τεντωμένα αφτιά.
Έτσι ακούσαμε τη γνωστή μελοδραματικήν ιστορία για το μεγάλο «Όχι», πού αν και ήτανε τόσο μεγάλο, ωστόσο ξεστομίστηκε μ' ευκολία. Έτσι μάθαμε κείνο που με φόβο και τρόμο περιμέναμε από καιρό, πως μπαίναμε κι εμείς η Ελλάδα στον πόλεμο.
Δυο αμέσως συναισθήματα κούνησαν τα αίματά μας. Το ένα φρικιαστικό από τη θέα του πολέμου. Το άλλο φλογερό, σαν λίβας, που φύσηξε από την ολάνοιχτη πόρτα της ελπίδας για λευτεριά.
Τον ξέραμε τον πόλεμο. Όχι από τις εφημερίδες. Τον είχαμε γνωρίσει καλά ζώντας τον από το Δώδεκα κι εδώθε, όλα αυτά τα δίσεχτα χρόνια, όλους τους οργισμένους μήνες, σε Μακεδονικούς κάμπους και Ηπειρωτικά βουνά, σε Θρακιώτικα ακρογιάλια και σε μεγαλοπολιτείες της Ευρώπης, σε λαγκαδιές νεκροσπαρμένες, σε ποτάμια αιματοβαμμένα, σε χωριά να τα τρώνε οι πυρκαγιές, σε πολιτείες να τις χαλάνε οι μπόμπες, σε έφοδες με τη λόγχη, σε τάφρους μάχης, σε κάστρα αντίστασης, σε στρατόπεδα αιχμαλωσίας, σε γιορτάδες νίκης.
Είχαμε γνωρίσει, είχαμε νιώσει με όλες τις αισθήσεις μας, με τον βρασμό του αιμάτου και το ανατρίχιασμα του τομαριού μας, με τα χτυποκάρδια από την πάλη και τους πόνους από τις λαβωματιές, και τους όλμους και τα φλογοβόλα, τ' άσφυξιογόνα και τα τανκς, και τα υποβρύχια και τ' αερόπλανα και τις τορπίλες και τις ρουκέτες... Είχαμε ιδεί μωροζώντανους ξεκαφκάλωτους, να ζυμώνουν με τα ίδια τους τα δάχτυλα τα χυμένα μυαλά τους, ξεκοιλιασμένους να τρέχουν σκούζοντας, κρατώντας με τις χούφτες τους τα χυμένα άντερά τους, είχαμε ιδεί άλλους να ξερνάνε τα πλεμόνια τους. Γνωρίζαμε τις μαυροφορεμένες χήρες και τα παραπονεμένα ορφανά, τους ζητιάνους ανάπηρους και τους νεόπλουτους μαυραγορίτες και εμπόρους των πολέμων.
Όλα τα γνωρίζαμε κι απ' όσα γνωρίζαμε η φαντασία μας έπλαθε τα όσα φοβερότερα έμελλε να γίνουν.
Κι όμως. Τη θανατίλα του Άρη του χαλαστή την εσκέπασε η ζωηρή ελπίδα του αγώνα για λευτεριά. Το σύνθημα όλης της ζωής μας ήταν αισιόδοξο σάλπισμα: "Απάνω του! Ένας είναι ο εχτρός. Απάνω του. Και πάλι και πάλι και πάντα: Απάνω του. Εμπρός στον αγώνα»!
Με τον αγωνιστικό ρυθμό συνταιριαγμένο το βήμα, βγήκαμε στην πόλη.
Όλη η Αθήνα έδειχνε συνεπαρμένη απ' το ίδιο σύνθημα. Ο λαός δεν εδίστασε ούτε μια στιγμή για να πάρει την απόφασή του και να φωνάξει παρών. Τα σπίτια σήκωσον σημαίες. Οι κεντρικοί δρόμοι κι οι πλατείες πλημμύρισαν από κόσμο ζωηρόν, που τρέχανε, ο καθένας να παρουσιαστεί στη θέση του, και παρατώντας δουλειές και συνήθειες, φίλους και δικούς, ν' αρματωθεί και να ξεκινήσει, έκαστος εφ' ω ετάχθη.
Οι ζωηρότεροι κι ανεβάσταγοι κι ανεύθυνοι είχανε κάμει κιόλας τα δικά τους. Είχανε σπάσει τα Ιταλικά μαγαζιά.
Συναπαντιέμαι μ' έναν θεατρίνο γνωστόν μου. Ήταν έξαλλος: «Τους κάναμε σμπαράλια!». Τόνε μάλωσα για να τόνε συνεφέρω, λέγοντάς του πώς είναι αλλού ο πόλεμος.
Παρακάτω βρέθηκα μύτη με μύτη μ' έναν άλλον γνωστόν μου, χρηματιστή: «Τώρα, μου λέει, άλλος γίνεται πλούσιος, άλλος χάνεται». Τράβηξε τον δρόμο του, τον δρόμο του που θα τον έκανε πλούσιο (όπως και τον έκαμε).
Μη έχοντας, εγώ απόμαχος πια, θέση στις γραμμές των αρμάτων, αλλά και μη μπορώντας να μείνω έξω απ' τον αγώνα, αποφάσισα κι έβαλα μπρος να οργανώσω ένα από τα δυο: Είτε έναν θίασο για το μέτωπο, είτε μια εφημερίδα για τα μετόπισθεν. Έδωσα κιόλα για δημοσίεψη πρόσκληση να παρουσιαστούνε, όσοι θεατρίνοι δεν είχανε στρατιωτικήν υποχρέωση, στο θέατρο Κυβέλης για να συγκροτήσουμε θίασο για το μέτωπο.
Όλη την ημέρα ο πυρετός της Αθήνας ανέβαινε. Επίστρατοι φεύγαν. Αρματωμένοι στρατιώτες γιόμισαν τους δρόμους. Τραγούδια πολεμικά αντηχούσανε στις ταβέρνες και τα διασκεδαστικά κέντρα, θρήνοι αποχωρισμού ξεπετιόντουσαν απ' τα σπίτια. Τα πιο τρελά νέα κυκλοφορούσαν. Μα πάνω απ' όλα κυριαρχούσε η αισιόδοξη ορμή του λαού, που όχι μόνον δεν έδειχνε δείλιασμα από τον φοβερόν αγώνα που έμπαινε η Ελλάδα, παρά αντίθετα πεποίθηση στην νίκη... Όλοι ειρωνευόντουσαν τους Ιταλούς.
Το βράδυ αργά γυρίζοντας στο σπίτι μου συνάντησα έναν πού κουβάλαγε ένα τσουβάλι καφέ στο σπίτι του. Ήταν ο πρώτος μαυραγορίτης. Δε με θυμάται πια. Είναι σήμερα μέγας και πολύς. Πολλούς έκανε μεγάλους και τρανούς και τούτος ο πόλεμος. Κι ο φασισμός, φασισμός. Αλλά τι, εμείς ένα έχουμε σύνθημα: και τώρα όπως και τότε και πάντα: Απάνω του!

* "Ελεύθερα Γράμματα", αρ. 24-25, 26 Οκτωβρίου 1945.

Ο Μάνος Χατζιδάκης για την 28η Οκτωβρίου

Ραδιοφωνικό σχόλιο του Μάνου Χατζιδάκη για την 28η Οκτωβρίου. Μόλις 76 δευτερόλεπτα είναι αρκετά...

«Γιατί είπε το «Όχι» ο Μεταξάς αφού θαύμαζε τον άξονα και κυβερνούσε με τον τρόπο του χιτλερικού εθνικοσοσιαλισμού; Αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά, οι πιέσεις, οι Άγγλοι, τα ανάκτορα κλπ. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί: Και αν λέγαμε ναι; Πάλι στα ίδια θα ήμασταν. Ένα δυο χρόνια υπό συμμαχική επιστασία – μήπως δεν ήμασταν πέντε και δέκα χρόνια κάτω από αυτούς; - και ύστερα μέσα στη συμμαχία και τέλος στην ευρωπαϊκή κοινότητα.

Άσε και εκείνη την μεταπολεμική ψευδαίσθηση που μας την καλλιεργούσαν και οι πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις ότι ήμασταν και οι πρωταγωνιστές του πολέμου, οι περιούσιοι των συμμάχων. Πιστεύαμε στο τέλος σαν τον Καραγκιόζη πως εμείς σκοτώσαμε τον καταραμένο όφι. Μεθύσαμε από δόξα που μόνοι μας χαρίσαμε στους εαυτούς μας. Για άλλη μια φορά νίκησαν οι Χίτες, οι κουτσαβάκιδες, οι ταγματασφαλίτες, οι βασανιστές και οι μέλλοντες Μιχαλόπουλοι και οι Κουρήδες. Αυτή είναι η 28η Οκτωβρίου».

Η Ελλάδα του Χίτλερ Α΄Μέρος

Ήταν 30 Μαΐου του 1941 όταν οι σύο 19χρονοι φοιτητές τότε Μανώλης Γλέζος και Απόστολος Σάντας, με μία παράτολμη ενέργειά τους, κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία. Με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, το «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» παρουσιάζει μια σειρά ντοκιμαντέρ, όπου οι πρωταγωνιστές των ημερών εκείνων περιγράφουν τα γεγονότα όπως τα έζησαν. Σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα στην «Ελλάδα του Χίτλερ». Δείτε σήμερα το πρώτο μέρος «Από την Αλβανία στην Κρήτη».

Στις 5.30 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, οι ιταλικές δυνάμεις επιτίθενται στην Ελλάδα από τα αλβανικά σύνορα. Οι εισβολείς είναι πάνοπλοι και ο  στρατιωτικός ακόλουθος της βρετανικής πρεσβείας προβλέπει «ελληνική συντριβή».
Οι Έλληνες όμως έχουν διαφορετική γνώμη. Με το που ηχούν οι σειρήνες του πολέμου, ολόκληρη η Ελλάδα συγκλονίζεται από διαδηλώσεις. Στην Αθήνα, οι διαδηλωτές σπάνε τα γραφεία της Alitalia και κατευθύνονται στην Βρετανική πρεσβεία. Σύνθημα τους, «Δώστε μας  όπλα».
Ο Μανώλης Γλέζος και ο Αποστόλης Σάντας, φοιτητές τότε 18 ετών, ζητούν να πάνε στο μέτωπο αλλά δεν τους το επιτρέπουν λόγω ηλικίας. Μαζί με άλλους συμφοιτητές τους θα προσφερθούν να αντικαταστήσουν τους δημοσίους υπαλλήλους που πηγαίνουν στο μέτωπο.
Ο Γιάννης Αναστόπουλος μοιράζεται το όπλο του με έναν άλλο στρατιώτη. Τοποθετούνται όμως σε διαφορετικά μονάδες και ο Αναστόπουλος θα πολεμήσει άοπλος.
Το  πρώτο βάρος της ιταλικής επίθεσης σηκώνει το μικρό απόσπασμα Πίνδου, υπό τον συνταγματάρχη Δαβάκη. Ο ελληνικός στρατός όχι μόνο καταφέρνει να σταματήσει τους εισβολείς, αλλά περνάει στην  αντεπίθεση. Μέσα σε 20 μέρες, το μέτωπο μεταφέρεται στην Αλβανία
Ο Μουσολίνι γίνεται αντικείμενο χλευασμού και οι πολεμικές επιθεωρήσεις γεμίζουν τα θέατρα. Σε μια από αυτές παίζουν και τα Καλουτάκια μαζί με τη Σοφία Βέμπω. Η Αννα Καλουτά θυμάται πως όταν έφτασαν τα νέα για την κατάληψη της Κορυτσάς, η παράσταση σταμάτησε, βγήκαν στη σκηνή όλοι οι ηθοποιοί και μαζί με τον κόσμο τραγούδησαν τον εθνικό ύμνο.
Ο ελληνικός στρατός μετρά 13.000 νεκρούς, αλλά οι ιταλικές δυνάμεις υφίστανται βαριά ήττα. Όλα θα αλλάξουν στις 6 Απριλίου, όταν ο Χίτλερ κηρύσσει τον πόλεμο στην Ελλάδα. Οι Γερμανοί εισβάλουν από την Γιουγκοσλαβία και την Βουλγαρία και μέσα σε 3 ημέρες καταλαμβάνουν τη Θεσσαλονίκη.
Η πιο σκληρή μάχη δίνεται στα οχυρά του Ρούπελ. Όταν οι Έλληνες αναγκάζονται να παραδοθούν, οι Γερμανοί θα ανακαλύψουν ότι οι αντίπαλοι τους δεν είχαν καν τουφέκια.
Ο υπουργός των Στρατιωτικών Παπαδήμας πλαστογραφεί διαταγή της κυβέρνησης και τη μετατρέπει σε διαταγή παροχής αδειών σε αξιωματικούς και στρατιώτες που πολεμάνε. Ο Πρωθυπουργός Κορυζής ανακαλεί τη διαταγή και κατηγορεί τον Παπαδήμα για έσχατη προδοσία. Στις 18 Απριλίου ο Κορυζής αυτοκτονεί. Ο ελληνικός στρατός είναι υπό διάλυση.
Οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα και το μέτωπο μεταφέρεται στο τελευταίο ελεύθερο ελληνικό έδαφος, την Κρήτη.
Μαζί με τους Κρητικούς πολεμά κι ένας αξιωματικός από τα βόρεια οχυρά της Μακεδονίας που αρνήθηκε να παραδοθεί , ο Θεόδωρος Καλλίνος.

tvxs.gr / Η Ελλάδα του Χίτλερ: Από την Αλβανία... από tvxorissinora

Μέρος Β΄

Δύο φοιτητές, ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας πηγαίνουν στην Μπενάκειο Βιβλιοθήκη, βρίσκουν και μελετούν όλα τα σχεδιαγράμματα της Ακρόπολης. Όταν θα κατεβάσουν τη γερμανική σημαία από τον ιερό βράχο, θα αφήσουν επίτηδες επάνω στον ιστό τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα για να μην κατηγορηθούν οι Έλληνες φύλακες. Το «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» παρουσιάζει μια σειρά ντοκιμαντέρ, όπου οι πρωταγωνιστές των ημερών εκείνων περιγράφουν τα γεγονότα όπως τα έζησαν. Σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα στην «Ελλάδα του Χίτλερ». Δείτε σήμερα το δεύτερο μέρος, «Τρόμος και αντίσταση στο Γ'Ράιχ».

Από τους πρώτους κιόλας μήνες της κατοχής, οργανώνεται αντίσταση στα χωριά της Μακεδονίας υπό την καθοδήγηση του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ. Το σύνθημα δίνεται το βράδυ της 28ης Σεπτεμβρίου του 1941 με την ανατίναξη του ηλεκτρικού εργοστασίου της Δράμας. 22 χωριά εξεγείρονται, οι αντάρτες φωνάζουν επανάσταση και σκοτώνουν 35 Βουλγάρους και 12 συνεργάτες τους. Ήταν η 1η εξέγερση στην κατεχόμενη Ελλάδα και δεύτερη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Θα πνιγεί όμως στο αίμα. Στις 29 Σεπτεμβρίου οι Βούλγαροι περνούν σε αντίποινα σκοτώνοντας περισσότερους από 2000 ανθρώπους. Την επόμενη μέρα ιδρύεται στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.

Το χειμώνα του 1941 η πείνα που χτυπάει τις πόλεις κυρίως της Ελλάδας, εξελίσσεται σε λιμό. Μόνο στην Αθήνα και τον Πειραιά  περισσότεροι από 49000 άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα και την αβιταμίνωση.

Ο 15χρονος τότε Λάμπρος Ματόπουλος και η παρέα του, αναλαμβάνουν δράση. Πηδούν στα γερμανικά αυτοκίνητα, κλέβουν τρόφιμα και τα μοιράζουν στον κόσμο. Είναι οι θρυλικοί “σαλταδόροι”.

Ο Αγγελος Παπαναστασίου είναι ο πρώτος “πολεμικός ανταποκριτής” της Κατοχής. Είχε αγοράσει, πριν από τον πόλεμο, μια μικρή κινηματογραφική μηχανή. Την έκρυψε σε ένα τενεκεδάκι και βγήκε στους δρόμους της Αθήνας. Με την κάμερα του κατέγραψε εικόνες από την Ελλάδα του Χίτλερ, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο σύνολο τους στο ΡΧΣ.

Το  Μάιο του 1942 ο Άρης Βελουχιώτης με 13 άνδρες κάνει την εμφάνιση του στη Σπερχειάδα. Ένα μήνα μετά, στη Δομνίτσα της Ευρυτανίας αρχίζει επίσημα τον ένοπλο αγώνα. Ο Βασίλης Πριόβολος, γνωστός με το ψευδώνυμο “Ερμής”, σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Άρη και περιγράφει τη ζωή στο αντάρτικο.

Στην Ήπειρο εμφανίζεται ο ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα. Το Νοέμβρη του 43 ο Θέμης Μαρίνος μαζί με μια ομάδα Άγγλων αλεξιπτωτιστών πέφτουν στην Ελλάδα για να συντονίσουν την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Στην επιχείρηση παίρνουν μέρος 50 άνδρες του Ζέρβα και 110 του Άρη.

Ήταν μια σπάνια στιγμή εθνικής ενότητα

tvxs.gr / Η Ελλάδα του Χίτλερ : Τρόμος και... από tvxorissinora

Μέρος Γ΄ 

Η 16χρονη Τιτίκα Γκελντή έχει καταφύγει με την οικογένεια της στο βουνό για να γλιτώσει από τις διώξεις των συνεργατών των Γερμανών. Όταν ακούει ότι ο ΕΛΑΣ φτιάχνει μια διμοιρία γυναικών, λέει ψέματα ότι είναι ενήλικη, για να την δεχτούν. Το «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» παρουσιάζει μια σειρά ντοκιμαντέρ, όπου οι πρωταγωνιστές των ημερών εκείνων περιγράφουν τα γεγονότα όπως τα έζησαν. Σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα στην «Ελλάδα του Χίτλερ». Δείτε σήμερα το τρίτο μέρος «Η πικρή απελευθέρωση».
 

Οι αντάρτες ελέγχουν ένα μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στην Αθήνα διεξάγονται μεγάλες επιχειρήσεις σαμποτάζ και τα στρατεύματα κατοχής αποσύρονται από κάποιες γειτονιές. Στην Καισαριανή, οι κάτοικοι μαζεύουν φαγητό για τους  αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Η ήττα των Γερμανών είναι προδιαγεγραμμένη, όμως η εθνική ομοψυχία που επικράτησε τα πρώτα δυο χρόνια της κατοχής δεν υπάρχει πια. Ο  φιλοκομμουνιστικός προσανατολισμός του ΕΛΑΣ ανησυχεί τους Βρετανούς, που υποστηρίζουν τη δεύτερη σε μέγεθος αντιστασιακή οργάνωση, τον ΕΔΕΣ.
Στα βουνά ξεκινούν συγκρούσεις ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ και τον Απρίλη του 1944, ο ΕΛΑΣ εκτελεί τον Δημήτρη Ψαρρό που είχε ιδρύσει την τρίτη αντιστασιακή οργάνωση, το σύνταγμα 542.
Ο διχασμός όμως των αντιστασιακών ομάδων δεν υπάρχει ανάμεσα στους φυλακισμένους του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου. Ο Λουκάς Κόκκινος που βοηθούσε την ομάδα του Ψαρρού και θεωρούνταν εθνικόφρων, οδηγείται στο κτίριο της οδού Μέρλιν, όπου βασανίζεται για να καταδώσει κομμουνιστές. Δε θα μαρτυρήσει κανέναν. “Είχαμε βγάλει όλοι μια απόφαση κει μέσα, ότι μοιραίως, δε θα βγούμε ζωντανοί, θα πεθάνουμε. Λοιπόν, έπρεπε, πάση θυσία, να κρατήσουμε το στόμα κλειστό, να μην προδώσουμε“.
Ο Λουκάς Κόκκινος θα γλιτώσει την τελευταία στιγμή την εκτέλεση στο σκοπευτήριο της Καισαριανής. Θα οδηγηθεί όμως σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Γερμανία, απ’ όπου θα τον απελευθερώσει το 1945 ο Κόκκινος Στρατός.
Η κατοχή και η αντίσταση μέσα από το ημερολόγιο μιας μαθήτριας. Η Μαρία Μανωλάκου ξεφυλλίζει τις παλιές τις σημειώσεις και μιλάει για την πείνα, την αντίσταση των παιδιών και τη νέα κατηγορία νεόπλουτων, τους μαυραγορίτες  και τα κορίτσια που έκαναν χαλάουα με ζάχαρη.
Για να αντιμετωπίσει τον κομμουνιστικό κίνδυνο, η κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη ιδρύει το 1943 στην Αθήνα και την Πελοπόννησο τα τάγματα ασφαλείας. Στη βόρεια Ελλάδα, εμφανίζονται πολλές αντικομουνιστικές ομάδες που συνεργάζονται με τους Γερμανούς. Μία από τις σκληρότερες ήταν η ομάδα του Συνταγματάρχη Πούλου. Ο Παύλος Παπαδόπουλος από την Κρύα Βρύση, κατατάσσεται στην ομάδα του Πούλου γιατί “είναι χριστιανός ορθόδοξος”. “Φορούσαμε γερμανική στολή με ελληνική σημαία”, λέει στο φακό του ΡΧΣ. Μετά τον πόλεμο θα καταταγεί στον εθνικό στρατό για να πολεμήσει τους κομμουνιστές.
Οι τελευταίοι μήνες της Κατοχής βάφονται με αίμα. Οι Γερμανοί, σίγουροι πλέον για την ήττα τους εκδικούνται. Κομμένο, Καλάβρυτα, Δίστομο, Εύβοια, Χορτιάτης και Γιαννιτσά.
Η εκδίκηση των ηττημένων Γερμανών. Τα σπέρματα ενός νέου εθνικού διχασμού. Η πικρή απελευθέρωση.

 

tvxs.gr / Η Ελλάδα του Χίτλερ : Η πικρή... από tvxorissinora

Γιατί αλλάζουμε τους δείκτες του ρολογιού;

Μια ώρα πίσω γύρισαν οι δείκτες του ρολογιού τα ξημερώματα αφού άρχισε να ισχύει η χειμερινή ώρα η οποία και θα ισχύσει μέχρι την τελευταία Κυριακή του Απριλίου.

Συγκεκριμένα, στις 4 τα ξημερώματα της Κυριακής οι δείκτες του ρολολγιού γύρισαν μια ώρα πίσω και έδειξαν 3.

Γιατί αλλάζουμε την ώρα δυο φορές το χρόνο - Ποιος είχε την ιδέα

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος είχε την ιδέα για την αλλαγή της ώρας το 1784, ώστε να υπάρχει διαθέσιμο περισσότερο φυσικό φως κατά τους θερινούς μήνες. Πρωτοεφαρμόστηκε στον 20ο αιώνα αρχίζοντας από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ώστε να εξοικονομηθούν ενεργειακοί πόροι. Μετά καταργήθηκε, εμφανίστηκε στο Β' Παγκόσμιο και μετά την ενεργειακή κρίση του 1973, ήρθε για να ...μείνει. Στην Ελλάδα το υιοθετήσαμε το 1973.

Το 1997 η κυβέρνηση διατύπωσε τη σκέψη να μην εφαρμόσουμε τη θερινή ώρα ώστε να συγκλίνουμε «ωρολογιακώς» με την κεντρική Ευρώπη, αλλά πρυτάνευσαν σοφότερες σκέψεις. Σήμερα γύρω στις 70 χώρες εφαρμόζουν το μέτρο. Στην Ε.Ε. ως το 1996 κάθε χώρα έκανε τα δικά της, εμείς για παράδειγμα εφαρμόζαμε τη χειμερινή ώρα τον Σεπτέμβριο. Μετά ανέλαβαν οι Βρυξέλλες και η χειμερινή ώρα ισχύει από την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου. Η θερινή ώρα ισχύει από την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου. Μάλιστα η αλλαγή της ώρας είναι κατοχυρωμένη με κοινοτική οδηγία (2000/C 337 Ε/18).

Η ώρα Γκρίνουιτς δεν αλλάζει γι' αυτό το καλοκαίρι η Ελλάδα είναι 3 ώρες και το χειμώνα 2 ώρες μπροστά από το Γκρίνουιτς. Η «κανονική» ώρα θεωρείται η χειμερινή ενώ η τεχνητή-θερινή (ανθρώπινη παρέμβαση) γίνεται εν όψει καλοκαιριού στα τέλη Μαρτίου. Φυσικά δεν προσαρμόζονται όλες οι χώρες στην αλλαγή ώρας. Το «παιχνίδι» με τις ώρες δεν το παίζουν οι χώρες που βρίσκονται κοντά στον Ισημερινό, όπου η μέρα διαρκεί 12 ώρες και η νύχτα άλλες τόσες. Αντίθετα, όσο πιο κοντά κατευθύνεται κανείς προς τους Πόλους τόσο περισσότερο ηλιακό φως είναι διαθέσιμο κατά τις πρωινές και βραδινές ώρες. Επίσης, άλλο πρόγραμμα ακολουθούν οι Βορειοαμερικανοί, άλλο οι Ευρωπαίοι, άλλο οι Νοτιοαμερικανοί.

Η επίσημη ονομασία στην Ελλάδα είναι η «θερινή» και η «χειμερινή» ώρα. Οι Αγγλοσάξονες, προτιμούν το εφετζίδικο Daylight Saving Time, που στα ελληνικά δημιουργεί το μάλλον άσχημο ακρωνύμιο ΧΕΗΦ, αν το μεταφράσουμε στο «Χρόνος Εξοικονόμησης Ηλιακού Φωτός».

Πηγή: Γιατί αλλάζουμε τους δείκτες του ρολογιού δυο φορές το χρόνο - Ποιος είχε τη φαεινή ιδέα | iefimerida.gr http://www.iefimerida.gr/node/127914#ixzz2ix7QnERf

Το Απαγορευμένο Ποδήλατο, Wadjda, της Χάιφα Αλ Μανσούρ

Γράφει η Πόλυ Λυκούργου

Η Γουάντζα είναι ένα δεκάχρονο κορίτσι που ζει με τη δασκάλα μητέρα της σε τυπικό προάστιο του Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας. Ο πατέρας της, τον οποίο υπεραγαπά, επισκέπτεται σπάνια, καθώς το γεγονός ότι δεν έχει διάδοχο τον έχει πείσει να ψάχνει για δεύτερη σύζυγο. Η μητέρα της, προσπαθεί να καταπιεί την προσβολή και τη ραγισμένη της καρδιά και να τον κερδίσει πίσω. Η Γουάντζα έχει άλλες άμυνες. Ακούει την ροκ μουσική της, περνάει μωβ κορδόνια στα μαύρα all star της και αντιστέκεται, από ένστικτο περισσότερο, στο μισογυνισμό του μουσουλμανικού της σχολείου θηλέων. Δε θα σταματήσει το παιχνίδι της στην αυλή, γιατί εμφανίστηκαν εργάτες στο απέναντι κτίριο. Δε θα φορέσει την μαντήλα που καλύπτει όλο της το πρόσωπο. Θα συνεχίσει να πουλάει τα βραχιολάκια που φτιάχνει μόνη της, θα κάνει αιματηρές οικονομίες, θα κάνει τα πάντα για να αποκτήσει ένα πράσινο ποδήλατο που έχει ερωτευθεί! Μ' αυτό θα μπορέσει να νικήσει επιτέλους τον παιδικό της φίλο Αμπντουλάχ, στην καθημερινή τους κόντρα του ποιος θα φτάσει πρώτος στο σχολείο. Μα δεν έχει ακούσει ποτέ αυτό το πεισμωμένα γελαστό κοριτσάκι ότι μόνο στα αγόρια επιτρέπονται οι ορθοπεταλιές;

«Το Απαγορευμένο Ποδήλατο» δε χρειαζόταν να είναι μία καλή ταινία για να μείνει στην ιστορία. Οι πρωτιές του είχαν εξασφαλισμένα τα ρεκόρ. Πρώτη ταινία που γυρίζεται στη Σαουδική Αραβία - μία χώρα που εδώ και 30 χρόνια έχει απαγορευθεί η λειτουργία κινηματογράφων. Πρώτη ταινία με σκηνοθέτη γυναίκα σε μία χώρα που, όπως λέει και η διευθύντρια του σχολείου της Γουάντζα, «η φωνή της γυναίκας δεν πρέπει να ακούγεται γιατί είναι αυτό που την εξευτελίζει». Πρώτη ταινία όπου η μικρή της ηρωίδα και η ιστορία της δεν προκαλεί απλά τα όρια της σεξιστικής μουσουλμανικής ηθικής, αλλά και της θεσπισμένης νομοθεσίας: οι γυναίκες δεν ψηφίζουν, δεν οδηγούν (ούτε ποδήλατο, ούτε αυτοκίνητο), δεν τους επιτρέπεται να δουλέψουν παρά σε συγκεκριμένες θέσεις, δεν καταγράφονται στο γενεαλογικό δέντρο της οικογένειάς τους, δεν αντιμιλούν, δεν μιλούν, δεν πρέπει να φαίνονται στους άντρες. Δεν υπάρχουν. Χαρακτηριστικά, η σεναριογράφος και σκηνοθέτης Χαϊφά Αλ-Μανσούρ γύρισε τις εξωτερικές σκηνές της ταινίας κρυμμένη μέσα σε αυτοκίνητο, με ακουστικά και μικρόφωνο, για να μην προσβληθούν οι περαστικοί βλέποντάς την να δίνει οδηγίες σε άντρες.

Κι όμως. «Το Απαγορευμένο Ποδήλατο», πέρα και πάνω από όλα, είναι και μία εξαιρετική ταινία. Η Αλ-Μανσούρ, με ανοιχτό μυαλό και βλέμμα, αυτοπεποίθηση και οικονομία λόγου που θα ζήλευε και μία πιο έμπειρη σκηνοθέτης, έπλασε ένα μικρό αριστούργημα. Το ένστικτό της στο πότε να επιλέγει ευρυγώνιες λήψεις και μεγάλες σεκάνς που δίνουν αυτόματα την αίσθηση ενός τόπου χωρίς να λένε πολλά και πότε να ζουμάρει σε λεπτομέρειες, αντικείμενα, βλέμματα αποδεικνύεται αλάνθαστο. Οπως και η ικανότητά της να κρατάει το μοντάζ σφιχτό στους εσωτερικούς χώρους όπου διαδραματίζεται το δράμα και να το αφήνει να αναπνέει έξω στους δρόμους - σαν και η ίδια η ταινία να θέλει να πάει μία βόλτα, ελεύθερη.

Παρόλο που η Αλ-Μανσούρ έχει δηλώσει ως επιρροή της τον «Κλέφτη Ποδηλάτων» του Βιτόριο ντε Σίκα, η ματιά της δεν είναι αυστηρά νεορεαλιστική. Η κοινωνική της παρατήρηση είναι ψύχραιμη, αδέκαστη και στοχευμένη. Η, σχεδόν παράλογη, αισιοδοξία της όμως καταγράφεται με μικρά, υπέροχα ψήγματα λυρισμού: η πρώτη φορά που η Γουάντζα βλέπει το ποδήλατο που θέλει να αγοράσει, αυτό εμφανίζεται... από τον ουρανό. Φορτωμένο στην οροφή ενός φορτηγού, με μια γέφυρα να μπλοκάρει τη θέα του πραγματικού οχήματος, το κοριτσάκι βλέπει ένα λαμπερό, πράσινο ποδήλατο να πετάει, με τις κορδέλες που στολίζουν το αστραφτερό τιμόνι του να ανεμίζουν. Αν αυτό δεν είναι σημάδι από τον Αλλάχ, τι είναι;

Η επιλογή της πρωτοεμφανιζόμενης Γουάντ Μοχάμεντ για να ερμηνεύσει την Γουάντζα είναι εξαιρετική. Δεν εκφράζει μόνο την σκηνοθέτη της, δεν κουβαλά απλά την ταινία στους ώμους της. Προσωποποιεί μία ολόκληρη χώρα που είναι έτοιμη να ενηλικιωθεί και να αλλάξει. Και είναι υπέρ της Αλ-Μανσούρ που ακόμα και με την επιλογή αυτού του κοριτσιού δίνει κάτι παραπάνω από ένα τόνο δυναμισμού, ισότητας και διεκδίκησης: πλημμυρίζει την ταινία με χαρά, όνειρο, πίστη ότι όλα θα πάνε καλά. Η μικρή Γουάντ ερμηνεύει την ηρωίδα της με παιχνιδιάρικη αυθάδεια κι όχι στρατευμένη οργή. Με λαμπερό χαμόγελο και όχι μεγαλίστικη προπαγάνδα. Με ένστικτο, αυτοπεποίθηση στην προσωπικότητά της και ατόφιο, γυναικείο κουράγιο. Θάρρος, άποψη και κριτική σκέψη απέναντι στα τριγύρω της τρομαγμένα μυαλά που κρύβονται κάτω από σκεπασμένα μαλλιά.

Η ψύχραιμη στάση της Αλ-Μανσούρ φαίνεται στον τρόπο που παρουσιάζει τους άντρες. Μπορεί ο πατέρας να είναι εξίσου ευνουχισμένος από την κουλτούρα του (πείθεται να αφήσει τη γυναίκα που αγαπά και να ψάξει νύφη που θα του χαρίσει ένα γιο), να αντιπροσωπεύει μία γενιά που καταστράφηκε από τις αντιλήψεις της. Ομως ο παιδικός φίλος της Γουάντζα μοιράζεται τη χαρά και τον καημό της φίλης του, δείχνει ατόφια δείγματα σεβασμού, μοιράσματος, αγάπης. Το μέλλον, αν δεν εμποτιστεί με μίσος από το Κοράνι, είναι ένας ανοιχτός δρόμος για να τρέξουν δύο ποδήλατα. Για να ανεμίσουν μαλλιά στον αέρα. 

 Γράφει ο Πέτρος Θεοδωρίδης

Η Χάιφα Αλ-Μανσούρ κατάγεται από τη Σαουδική Αραβία. Επίσης είναι γυναίκα. Και για την ακρίβεια γυναίκα που ασχολείται με τη σκηνοθεσία. Δε θέλουμε να φανούμε σε καμία περίπτωση ισλαμοφοβικοί, αλλά δεν πρέπει να παραβλέψουμε πως τέτοιες ενασχολήσεις ενέχουν και κάποιο ρίσκο στη Μέση Ανατολή. Αυτό εξάλλου έρχονται να το αποδείξουν και τα μηνύματα μίσους που έλαβε η δημιουργός μετά από ταινίες τις όπως το Women Without Shadows και το Απαγορευμένο Ποδήλατο ή Wadjda που θα μας απασχολήσει σε αυτές εδώ τις γραμμές. Μια γυναίκα που επιλέγει άμεσα ή έμμεσα να θίξει τη θέση των γυναικών στις ισλαμικές χώρες, σίγουρα χαρακτηρίζεται από θάρρος.

Ένα τέτοιο θαρραλέο κορίτσι, είναι και η Wadjda. Μεγαλώνοντας και πηγαίνοντας σχολείο στο Ριγιάντ, την προσοχή της κλέβει ένα πράσινο ποδήλατο. Δυστυχώς όμως, το ποδήλατο θεωρείται ανεπίτρεπτη ασχολία για τις θρησκευόμενες γυναίκες και έτσι η οικογένειά της δε διατίθεται να ικανοποιήσει την επιθυμία του παιδιού της ενώ παράλληλα η μητέρα της ανησυχεί για το ενδεχόμενο ο σύζυγός της να αποκτήσει και δεύτερη γυναίκα. Έτσι, η μικρή Wadjda αποφασίζει να συγκεντρώσει μόνη της τα χρήματα ξεκινώντας με τρόπους ανορθόδοξους που θα μπορούσαν να τη θέσουν ακόμη και σε κίνδυνο. Σύντομα όμως, εμφανίζεται μια κοινώς αποδεκτή από την κοινωνία ευκαιρία και αποφασίζει να πάρει μέρος σε ένα σχολικό διαγωνισμό αποστήθισης του Κορανίου. Τον κερδίζει αλλά θα καταφέρει να ικανοποιήσει την επιθυμία της με το χρηματικό έπαθλο που της αναλογεί;

Με τρόπο έμμεσο αλλά αισθητό, η Χάιφα Αλ-Μανσούρ ασκεί κριτική στα συντηρητικά αντανακλαστικά της ισλαμικής κοινωνίας και κυρίως στη δεινή θέση της γυναίκας σε αυτήν. Δεν εστιάζει όμως απλά στις δυσκολίες που συναντώνται στην καθημερινότητα, αλλά διαγράφει τους μηχανισμούς εμπέδωσης της πατριαρχίας ακόμη και στις τρυφερότερες ηλικίες σύμφωνα με τους προδιαγεγραμμένους κοινωνικούς ρόλους που φαντασιώνεται η θρησκεία. Κατάσταση μακρινή; Καθόλου αν σκεφτούμε τη διαχρονική επιρροή της Χριστιανικής Εκκλησίας μέχρι και σήμερα καθώς και το χαρακτηρισμό ως ταμπού κάθε προσπάθεια να ξεριζωθούν οι ξεπερασμένες απόψεις της. Μπορεί λοιπόν να πρόκειται για ένα θέμα που έχουν συνηθίσει και ίσως βαρεθεί αλλά ταυτόχρονα καλούμαστε να ξανατοποθετηθούμε πάνω σε ένα πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπιστεί.

Ο Αγγελος Παπαναστασίου

 

  Ο Αγγελος Παπαναστασίου κατέγραψε κρυφά με μια κάμερα τις θηριωδίες των ναζί και τη σκληρή καθημερινότητα στην κατεχόμενη Αθήνα. Αφησε παρακαταθήκη ένα σπάνιο ντοκουμέντο από την τραγωδία της πατρίδας μας, καταγράφοντας την καθημερινότητα στους δρόμους της γερμανοκρατούμενης Αθήνας. Κατάφερε να κινηματογραφήσει και να διαφυλάξει το ανεκτίμητο υλικό από τους ναζί κατακτητές.
   Αλλά το 1978, οι επιτελείς του Πολεμικού Μουσείου αποφάσισαν προφανώς ότι...έπρεπε να λογοκριθεί. Από 45 λεπτά, το υλικό έμεινε μόλις 27.

Πρώτο μέρος

  
 Δεύτερο μέρος

Άγγελος Παπαναστασίου: Κινηματογράφησε την αλήθεια της γερμανικής Κατοχής σε ένα μοναδικής σπανιότητας ντοκουμέντο που… έμεινε μισό!

Λουκία Παπαναστασίου: Η μαρτυρία της κόρης του «ρεπόρτερ», στη Νόρα Ράλλη

«Στη δίκη της Νυρεμβέργης δύο άνθρωποι ήταν αρκετοί για να φανεί η αλήθεια την οποία έκρυβαν οι Γερμανοί και δεν παραδέχονταν: ότι δηλαδή είχαν διαπράξει τρομερά εγκλήματα πολέμου εναντίον της Ελλάδας: ο ένας ήταν ο πατέρας μου, με την ταινία-ντοκουμέντο από την Κατοχή που τράβηξε με ρίσκο τη ζωή του, και ο δεύτερος ήταν ένας κάτοικος των Καλαβρύτων…». Αυτά είναι τα πρώτα λόγια της Λουκίας Παπαναστασίου στον ΧΡΟΝΟ. Φύση χαμηλότονη, τη συναντήσαμε στο διαμέρισμά της κοντά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, όπου ζει με τον Φίλιπ, τον Σκοτσέζο άντρα της, δημοσιογράφο που εργαζόταν ως πολεμικός φωτογράφος. Τον γνώρισε όταν ταξίδεψε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, με το που άνοιξαν τα σύνορα, κι αυτό δείχνει τον δυναμισμό της. Το άλλο στοιχείο του χαρακτήρα της είναι ότι «δεν θέλω να κάνω φασαρία».

Η δίκη της Νυρεμβέργης ξεκίνησε στις 20 του Νοέμβρη του 1945, με κατηγορούμενους 24 μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος και οκτώ ναζιστικές οργανώσεις. Τελείωσε έναν χρόνο αργότερα, και οι κατηγορούμενοι λογοδότησαν για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ειρήνης. Καθ’ όλη αυτή τη διαδικασία, οι Γερμανοί φονιάδες δήλωναν πως δεν είχαν διαπράξει κανένα από τα προαναφερθέντα εγκλήματα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ωστόσο το μοναδικό κινηματογραφικό ντοκουμέντο που τράβηξε ο Άγγελος Παπαναστασίου βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή τη δική του και της οικογένειάς του, ήταν ένα ιστορικό τεκμήριο ικανό για να καταδείξει τη σκληρότητα και τη βαναυσότητα των Γερμανών κατακτητών. Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο η μαρτυρία της 73χρονης πια κόρης του Λουκίας –για τις αλήθειες που κατέγραψε ο πατέρας της αλλά και για τις περιπέτειες του συγκεκριμένου φιλμ τα κατοπινά χρόνια, ακόμα και σήμερα– να έχει και μία ιδιαίτερη βαρύτητα.

Οι κρεμασμένοι της Κατοχής στη Νυρεμβέργη

«Με τον πατέρα μου ήμαστε πολύ δεμένοι. Είμαι μοναχοπαίδι και με όλη μου την οικογένεια ήμασταν ένα πράγμα, μαζί σε όλα. Όταν ήμουν πολύ μικρή, ζητούσα από τον πατέρα μου να μου πει ένα παραμύθι για να κοιμηθώ και εκείνος μου έλεγε “και τώρα θα σου πω ένα ατέλειωτο παραμύθι!” Και ξεκινούσε μία συναρπαστική διήγηση… Όταν αργότερα στο σχολείο κάναμε Ιστορία, πετάχτηκα και είπα στη δασκάλα: “Μα αυτά που μας λέτε είναι το ‘Ατέλειωτο παραμύθι’ του μπαμπά μου!”. Βλέπετε, ο πατέρας μου, αντί για παραμύθια, μου διηγιόταν την Ιστορία της χώρας μας. Δυστυχώς τον έχασα πολύ νωρίς, ήμουν μόλις 13 χρονών».

Κάπως έτσι ξεκίνησε η Λουκία Παπαναστασίου να μιλάει για το μεγάλο ρίσκο που πήρε ο πατέρας της, να βάλει μία κινηματογραφική κάμερα σε ένα τενεκεδάκι συσσιτίου «από αυτά που είχαν οι Αθηναίοι και γύρναγαν τους δρόμους μήπως βρουν τίποτε πεταμένο, να το μαζέψουν να φάνε…», προκειμένου να μην τον καταλάβουν οι Γερμανοί. Τελικά σ’ αυτή την ταινία κατάφερε να αποτυπώσει ακόμα και τη διαδήλωση κατά της επιστράτευσης που έκανε ο ελληνικός λαός το 1942!

Στην επιστολή που άφησε αργότερα στην κόρη του, ο Άγγελος Παπαναστασίου σημείωσε: «Επήρα μια απόφαση να κινηματογραφήσω την άφιξη του γερμανικού στρατού στην Αθήνα και εν συνεχεία ό,τι μπορούσα περισσότερα κατά την περίοδο της κατοχής των. Υπελόγιζα ότι η εις την Ελλάδα παραμονή τους θα ήτο μόνον μια Εθνική Περιπέτεια, αλλά όχι και Εθνική Συμφορά, όπως απεδείχθη κατά την περίοδο της Κατοχής. Η θηριωδία τους, αι καταστροφαί που έκαμαν στα χρόνια της Κατοχής, τα μαρτύρια στα οποία υπεβλήθη ο ελληνικός λαός είναι άνευ προηγουμένου».

Έτσι ο Παπαναστασίου άρχισε να καταγράφει την καθημερινότητα στους δρόμους της γερμανοκρατούμενης Αθήνας και η ταινία του από την ελληνική τραγωδία είναι η παρακαταθήκη του. «Κανείς μας δεν ήξερε τι έκανε. Ούτε η μητέρα μου ούτε κι εγώ. Έμαθα τα σχετικά μ’ αυτό το σπάνιο ντοκουμέντο αφού είχε πεθάνει ο πατέρας μου. Είναι η παρακαταθήκη του και ανέλαβα τη φύλαξή του και τη διαχείρισή του, δηλαδή την προβολή του, όπως νόμιζα καλύτερα. Ο ίδιος ήθελε να μας προφυλάξει και δεν μας είχε πει τίποτε. Μάλιστα, ενώ έκανε τις κινηματογραφικές καταγραφές, με σκληρές εικόνες πείνας και τραγωδίας του λαού της Αθήνας, την ίδια στιγμή κινηματογραφούσε κι εμένα να παίζω ως μωρό, ώστε να ξεγελάσει τους Γερμανούς εάν βρίσκανε το φιλμ, μιας που θα βλέπανε εμένα στην αρχή και στο τέλος του. Ξέρετε, οι ναζί δεν αστειεύονταν. Σκότωναν κόσμο για το τίποτα. Στο φιλμ μάλιστα φαίνεται ένα νεαρό παιδί κρεμασμένο στη μέση μιας πλατείας κοντά στον Ευαγγελισμό. Περπατούσε στον δρόμο, το έπιασαν και το κρέμασαν επιτόπου. Χωρίς δικαιολογία, χωρίς δίκη, χωρίς τίποτα. Συγγενείς του που έτυχε να δουν το φιλμ, το αναγνώρισαν και μας είπαν αυτή την αποτρόπαιη ιστορία».

Το «λιμάρισμα» του ντοκουμέντου στη Μεταπολίτευση

«Ο πατέρας μου κατάφερε να διαφυλάξει το ανεκτίμητο αυτό κινηματογραφικό υλικό από τους ναζί κατακτητές», σημειώνει η Λουκία Παπαναστασίου, «κι έτσι συμπεριλήφθηκε ως αποδεικτικό υλικό στη δίκη της Νυρεμβέργης για τις ναζιστικές βαρβαρότητες σε βάρος των Ελλήνων, τις οποίες μέχρι τότε αρνούνταν οι Γερμανοί». Ωστόσο, όπως αποκαλύπτει, «μετά από χρόνια, στην απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα, το 1978, οι επιτελείς του Πολεμικού Μουσείου αποφάσισαν προφανώς ότι έπρεπε να λογοκριθεί. Από τα 45 λεπτά του υλικού έμειναν μόλις 27΄! Αφαιρέθηκαν και εξαφανίστηκαν τα τμήματα που παρουσίαζαν πρόσωπα βασανισμένων, πορείες διαμαρτυρίας, αλλά και “εν δράσει” Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών... Από τότε ψάχνω να βρω αυτά τα κομμάτια που εξαφανίστηκαν για “άγνωστους λόγους”. Μετά από πολύχρονους αγώνες, γνωρίζουμε πως τα κρατάει και τα εκμεταλλεύεται με χρηματικά οφέλη συγκεκριμένος ιδιώτης, που αρνείται να τα επιστρέψει. Γι\ αυτό και ό,τι έχει μείνει πλέον από το φιλμ, το προστατεύω όσο καλύτερα μπορώ, καθώς το γνωρίζω πολύ καλά πως μπορεί κάποιος να βγάλει χρήματα από αυτή την ιστορία. Προσωπικά το μόνο που με ενδιαφέρει είναι όλοι οι Έλληνες να μάθουν από το φιλμ αυτό την αλήθεια για τον τόπο. Γι’ αυτό και το αντέγραψα σε DVD το οποίο είμαι διατεθειμένη να δώσω σε όποιον μου το ζητήσει, αρκεί να σεβαστεί τη μνήμη του πατέρα μου και την ιστορική αλήθεια. Δηλαδή να μην αλλοιώσει ούτε να παρερμηνεύσει τα όσα δείχνει το φιλμ».

Δυστυχώς, είναι πολλοί αυτοί που προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν την ταινία για να υποστηρίξουν μια αναθεωρητική προσέγγιση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η κυρία Παπαναστασίου περιγράφει: «Ήρθε μία σκηνοθέτις από την Ιταλία, κι αργότερα ένας Έλληνας σκηνοθέτης και μας το ζήτησαν. Η πολιτική μου είναι να πάει ει δυνατόν σε κάθε ελληνικό σπίτι, οπότε είμαι ανοιχτή σε κάθε κουβέντα. Είμαι όμως και προσεκτική. Και πράγματι, μετά από πολλές συζητήσεις μαζί τους, αποδείχθηκε πως το ήθελαν για να το προβάλουν και να πουν έπειτα πως “έτσι παρουσιάζονται οι Έλληνες, όμως η αλήθεια είναι άλλη”. Επρόκειτο να υποστηρίξουν πως είχαμε ευθύνες για τα δεινά που βιώσαμε στην Κατοχή, καθώς τολμήσαμε να αντισταθούμε στους κατακτητές. Και στις δύο περιπτώσεις, η χρηματοδότηση ερχόταν από τη Γερμανία, οπότε αυτή ήταν η “γραμμή” που έπρεπε να ακολουθήσουν και οι δύο αυτοί σκηνοθέτες. Όπως καταλαβαίνετε, τους εξήγησα πως δεν μπορούσα να συνεργαστώ σε αυτό τους το εγχείρημα, καθώς θα πρόδιδα τον πατέρα μου, την οικογένειά μου και τη χώρα μου. Κι αυτό δεν υπάρχει περίπτωση να το κάνω ποτέ, ασχέτως αν και τώρα, στην κρίση, μας λένε τα ίδια: πως δήθεν εμείς φταίμε, και γι’ αυτό πρέπει να πληρώνουμε και να εξαθλιωνόμαστε, να ξαναπληρώνουμε και πάλι και πάλι, μέχρι κι εγώ δεν ξέρω πού θα φτάσει…»

Ο εργοστασιάρχης που έκανε σαμποτάζ στον κατακτητή

Ο Άγγελος Παπαναστασίου δεν ήταν ούτε επαγγελματίας ρεπόρτερ ούτε επαγγελματίας κινηματογραφιστής. Γεννημένος στην Αθήνα το 1896, εισήχθη νεαρό ακόμη παιδί στη Σχολή Δοκίμων Βασιλικού Ναυτικού και ξεχώρισε για το ήθος και τις ικανότητές του. Γι’ αυτόν τον λόγο τοποθετήθηκε φύλακας στον τότε πρίγκιπα Παύλο. Το 1929, μαζί με τον φίλο του Αδαμάντιο Καρόκη, άνοιξε το μεγαλύτερο εργοστάσιο μπαταριών στα Βαλκάνια, με την επωνυμία ΠΑΚ, από τα αρχικά τους (Παπαναστασίου Άγγελος, Αδαμάντιος Καρόκης). Ωστόσο η κατάληψη της Αθήνας από τους ναζί σήμανε και την κατάληψη του εργοστασίου των μπαταριών ΠΑΚ. Ο Α. Παπαναστασίου, που δεν ήθελε να συνεργαστεί με τους κατακτητές, αποχώρησε από τη διεύθυνσή του. Έκανε μάλιστα και σαμποτάζ: φρόντισε να είναι αλλοιωμένες οι μπαταρίες που τον ανάγκασαν να δώσει στους Γερμανούς για τα τανκ τους στη Μέση Ανατολή. Και όταν ο Γερμανός διοικητής τον κάλεσε στο γραφείο του για να τον επιπλήξει που όλα τα μηχανοκίνητα του γερμανικού στρατού είχαν ακινητοποιηθεί, ο Παπαναστασίου το απέδωσε στην κακή ποιότητα των μπαταριών. Και έτσι γλίτωσαν και οι εργάτες και ο ίδιος την εκτέλεση. Το νήμα της ζωής του όμως έμελλε να κοπεί απότομα όταν σκοτώθηκε πρόωρα το 1953 σε αυτοκινητικό δυστύχημα.

Σήμερα, το σπάνιο κινηματογραφικό του ντοκουμέντο βρίσκεται ασφαλισμένο για 500 χρόνια στο Μουσείο Κινηματογράφου του Λονδίνου, όπου οι υπεύθυνοι ανέλαβαν να το καθαρίσουν, να το προστατεύσουν και να το φυλάξουν, χωρίς καμία επιβάρυνση. Η Λουκία Παπαναστασίου σχολιάζει το γεγονός λέγοντας: «Είναι τιμή τους, είπαν, να κάνουν κάτι τέτοιο, καθώς σύμφωνα με την έρευνά τους, ο Άγγελος Παπαναστασίου ήταν ο πρώτος πολεμικός ανταποκριτής. Ήταν πολύ συγκινητικό. Στην Ελλάδα δεν είχαμε καμία θετική ανταπόκριση, ούτε από κρατικούς φορείς ούτε και από πολιτικούς χώρους. Ωστόσο και εγώ και ο σύζυγός μου είμαστε στη διάθεση οποιουδήποτε φορέα (σχολεία, σύλλογοι κ.λπ.) αλλά και ιδιώτη πιστεύει πως μπορεί να αντέξει τη σκληρή αλήθεια αυτού του ντοκουμέντου. Και ευτυχώς μέχρι τώρα, εκατοντάδες άνθρωποι το έχουν δει. Πριν λίγο καιρό, για τα 69 χρόνια της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς, έγιναν προβολές στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, με πρωτοβουλία των Ατενίστας. Όπως λέει και ο ίδιος ο πατέρας μου στο τέλος στου φιλμ, “το έκανα για μία Ελλάδα δυνατή, ελεύθερη και ευτυχισμένη”».

“Next Floor” Denis Villeneuve

“Next Floor”  («Επόμενος Όροφος»), που γυρίστηκε το 2008 και έχει τιμηθεί με 60 βραβεία διεθνώς σε περισσότερα από 200 φεστιβάλ -ανάμεσά τους το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας Μικρού Μήκους του Canal +, στο πλαίσιο της Εβδομάδας της Κριτικής στο Φεστιβάλ Καννών 2008.
Μια ταινία για ένα «γαστρονομικό μακελειό», σουρεαλιστικά διασκεδαστική, στα ίχνη του Μπουνιουέλ, που θα κοστίσει μόνο 9 λεπτά από το χρόνο σας.

Paper Memories

Ένας άνδρας αναζητά την ευτυχία μέσα από παλιές φωτογραφίες. Οι αναμνήσεις ζωντανεύουν, κινούνται, αναπνέουν και παντρεύονται με την πραγματικότητα, την οποία ο πρωταγωνιστής ακολουθεί, μέχρι που…

Ένα υπέροχο βίντεο του κινηματογραφιστή και φωτογράφου Theo Putzu, που μας θυμίζει πως οι αναμνήσεις μας είναι μέρος της ζωής μας.

Η μουσική στον κινηματογράφο. ost-original soundtrack

Το ost-original soundtrack είναι ένα ντοκιμαντέρ για τη μουσική στον κινηματογράφο. Αποτελεί μια ανεξάρτητη παραγωγή και μια συλλογική προσπάθεια ως ελάχιστο φόρο τιμής σε αυτούς που μας μπόλιασαν και μας μύησαν σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε original soundtrack.

Συντελεστές Οι συντελεστές του ντοκιμαντέρ Ost-original soundtrack.

To Ost-original soundtrack είναι μια ανεξάρτητη παραγωγή, μια συλλογική προσπάθεια να δημιουργηθεί ενα ντοκιμαντέρ για την μουσική στον κινηματογράφο.

Παράγωγη : Ιδέα/Έρευνα : Σκηνοθεσία : Β. Σκηνοθέτη : Μοντάζ : Μιξάζ : Τεχνική επεξεργασία : Εικονολήπτης : Φωτογραφία : Μακιγιάζ : Πρωτότυπη Μουσική : Τσέλο : Βιολί : Μπάσο : Κιθάρα : Γραφίστρια : Kατασκευή website : Aρχειακό υλικό :

Σπύρος Ανδρεάδης / Φάνης Λογοθέτης Σπύρος Ανδρεάδης Φάνης Λογοθέτης Νίκος Κορμαρής Αλίκη Παναγή Βάλια Τσέρου 235 post production Φάνης Λογοθέτης Νίκος Κορμαρής Άννα Δημαρά Γιώργος Βαρσαμάκης Δημήτρης Κοτταρίδης Βασίλης Δήμος Λάκης Χαλκιόπουλος Γιώργος Τοσικιάν Δήμητρα Τσιλιγκίρη Νίκος Κορμαρής Περικλής Χούρσογλου, Νίκος Γκροσδάνης, Ankh Productions, Σπύρος Ανδρεάδης, Φάνης Λογοθέτης

Μάικλ Σαντέλ: The lost art of democratic debate

Η δημοκρατία ευδοκιμεί στις πολιτικές συζητήσεις, αλλά δυστυχώς μας λείπει η εξάσκηση, λέει ο Μάικλ Σαντέλ. Έτσι, ξεκινά ένα διάλογο με το κοινό, με αφετηρία τη φιλοσοφία περί δικαιοσύνης και ηθικής του Αριστοτέλη: «Δικαιοσύνη είναι να δίνεις στους ανθρώπους αυτό που τους αξίζει».
Ο Μ. Σάντελ, πολιτικός φιλόσοφος και καθηγητής στο Harvard, καθοδηγεί ευχάριστα τη συνομιλία, για να διαπιστώσουμε αν όντως ο τρόπος του Αριστοτέλη ουσιαστικά μας υπαγορεύει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και επιχειρηματολογούμε σήμερα. Έτσι, εμπλέκει τους ακροατές ενεργά σε μια συζήτηση γύρω από μια υπόθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου. Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν τα κρίσιμα συστατικά της δικαιοσύνης. doc.tv

Δείτε  το βίντεο. Αγγλικοί υπότιτλοι.  

Εκπαίδευση για τη δημοκρατία. Γράφει ο Θανάσης Γιαλκέτσης

Εδουάρδος Σακαγιάν, «Λουόμενοι και οθόνες», 2005

Τον Μάρτιο του 2009, σε έναν λόγο του για την εκπαίδευση, ο πρόεδρος Ομπάμα έπλεξε το εγκώμιο σε χώρες της Απω Ανατολής, όπως η Σιγκαπούρη, οι οποίες κατά τη γνώμη του έχουν ξεπεράσει την Αμερική στην τεχνολογική και την επιστημονική εκπαίδευση. Κατά τον Ομπάμα, αυτές οι χώρες «αφιερώνουν λιγότερο χρόνο διδάσκοντας πράγματα που δεν έχουν σημασία και περισσότερο χρόνο διδάσκοντας πράγματα που έχουν σημασία. Προετοιμάζουν τους μαθητές τους όχι μόνον για το γυμνάσιο, το λύκειο και το κολέγιο, αλλά και για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Εμείς δεν το κάνουμε αυτό». Γράφει ο Θανάσης Γιαλκέτσης

Ο κοντόθωρος ωφελιμισμός των παιδαγωγικών αντιλήψεων του Ομπάμα θεωρεί σημαντικά στοιχεία της εκπαίδευσης εκείνα που «προετοιμάζουν γα την επαγγελματική σταδιοδρομία». Υποτιμά επομένως τις ανθρωπιστικές σπουδές, δηλαδή εκείνα τα στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας που μπορεί να μην αποδίδουν άμεσα χρηματικά κέρδη, αλλά προετοιμάζουν για την ενεργό συμμετοχή στην πολιτική ζωή, για την κριτική έρευνα και αμφισβήτηση, για την αναζήτηση μιας ζωής γεμάτης νόημα.

MARTHA C. NUSSBAUM
«Oχι για το κέρδος»
Μετάφραση: Γιώργος Χρηστίδης
Πρόλογος και επιμέλεια: Χρήστος Ν. Τσιρώνης
Κριτική, 2013, σελ. 271

Η τάση αυτή δεν εκδηλώνεται μόνον στις ΗΠΑ. Οι μεταρρυθμίσεις που γίνονται στα εκπαιδευτικά συστήματα πολλών χωρών υποβαθμίζουν, συρρικνώνουν ή εγκαταλείπουν τη διδασκαλία των ανθρωπιστικών επιστημών. Ο στόχος της οικονομικής μεγέθυνσης και το κυνήγι του κέρδους στην παγκόσμια αγορά ενισχύουν τις τάσεις προς μιαν εκπαίδευση που υπηρετεί αποκλειστικά την αύξηση της παραγωγής και του πλούτου. Στην προοπτική της μεγιστοποίησης του οικονομικού κέρδους οι ανθρωπιστικές σπουδές θεωρούνται ανώφελες, υπερβολικά δαπανηρές ή ακόμη και αντιπαραγωγικές. Καθώς, μάλιστα, εξοπλίζουν τους πολίτες με κριτική συνείδηση, αποτελούν μια δυνητική απειλή για εκείνη την οικονομική «πρόοδο», η οποία αδιαφορεί για τις αδικίες και τις ανισότητες που τη συνοδεύουν.

Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Μάρθα Νουσμπάουμ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: η κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών μπορεί να μετατραπεί σε κρίση της δημοκρατίας, καθώς απειλούνται οι διανοητικές προϋποθέσεις που μπορούν να εγγυηθούν τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Απειλούνται, με άλλα λόγια, η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε αυτόνομα και κριτικά, η ικανότητά μας να εξυψωνόμαστε πάνω από την τοπική μας πραγματικότητα και να κατανοούμε τα προβλήματα που είναι παγκόσμια, καθώς και η ικανότητά μας να συναισθανόμαστε και να συμπαθούμε τους άλλους, που είναι «ξένοι» και διαφορετικοί από μας. Μια δημοκρατία δεν μπορεί να μακροημερεύσει αν οι πολίτες της δεν διαθέτουν και δεν καλλιεργούν αυτές τις τρεις ικανότητες.

Στο παιδαγωγικό σχέδιο της Νουσμπάουμ η ανθρωπιστική εκπαίδευση δεν περιορίζεται στη μελέτη των κλασικών. Η μάθηση δεν εξαντλείται στην παθητική αφομοίωση γνώσεων και πνευματικών παραδόσεων, αλλά πρέπει να καλλιεργεί την κριτική και ερευνητική σκέψη, καθώς και τη φαντασία. Η Νουσμπάουμ εμπνέεται από το σωκρατικό πρότυπο εκπαίδευσης, που προωθεί την ικανότητα κάθε προσώπου να αυτοεξετάζεται και να αυτοπροσδιορίζεται. Η σωκρατική μέθοδος στηρίζεται στον διάλογο, την αμφιβολία, την αμφισβήτηση και την ορθολογική επιχειρηματολογία. Ευνοεί επομένως μια δημόσια κουλτούρα στοχαστικής διαβούλευσης, χάρη στην οποία ελέγχουμε κριτικά κάθε είδους αυθεντία και επηρεαζόμαστε λιγότερο από την εξουσία ή από το κοινωνικό μας περιβάλλον. Αυτή η σωκρατική εκπαίδευση στην αυτονομία είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τη δημοκρατία, καθώς η κριτική και ερευνητική σκέψη είναι αναγκαία συνιστώσα μιας πολιτικής κουλτούρας ικανής να υποστηρίζει και να τροφοδοτεί τον δημόσιο δημοκρατικό διάλογο.

Η Νουσμπάουμ ανιχνεύει τη σωκρατική μέθοδο σε μια μακρά παιδαγωγική παράδοση, που ξεκινάει από τον «Αιμίλιο» του Ρουσό, περνάει από τον Γιόχαν Πεσταλότσι, τον Φρίντριχ Φρέμπελ, τον Μπρόνσον Αλκοτ, τον Χόρας Μαν, για να φτάσει στον Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ και τον Τζον Ντιούι. Ολοι αυτοί οι προοδευτικοί παιδαγωγοί αντέδρασαν στην παθητική μάθηση και πειραματίστηκαν με μεθόδους εκπαίδευσης που απέβλεπαν στο να κάνουν τον νέο άνθρωπο αυτόνομο, ικανό για αυτοεξέταση, ανεξάρτητη σκέψη, δημιουργική φαντασία, επίλυση πρακτικών προβλημάτων κ.λπ.

Εκτός από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, η δεύτερη μεγάλη αποστολή των ανθρωπιστικών σπουδών είναι η καλλιέργεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε ως «πολίτες του κόσμου».

Καθώς τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι ήδη παγκόσμια, χρειάζεται να μάθουμε να σκεφτόμαστε υπεύθυνα για την τύχη όλης της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση πρέπει επομένως να προμηθεύει τις αναγκαίες γνώσεις για την ιστορία του κόσμου, για την παγκόσμια οικονομία, καθώς και για τις κυριότερες θρησκείες. Η τρίτη θεμελιώδης επιδίωξη της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης είναι η καλλιέργεια της αφηγηματικής φαντασίας και της συμπάθειας, της ικανότητας δηλαδή να κατανοούμε όχι μόνον τον εαυτό μας, αλλά και τις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων. Χρειάζεται να διαθέτουμε εκείνη την «εσωτερική ματιά» που μας επιτρέπει να βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους ως πλήρη ανθρώπινα όντα, ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες με ίσο δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.
Εφημερίδα των Συντακτών

ROBERT CAPA

«Αν οι φωτογραφίες σου δεν είναι αρκετά καλές, τότε δεν είσαι αρκετά κοντά. Αυτό έλεγε πάντα ο Ρόμπερτ Κάπα. Είναι η λογική που τον οδήγησε στην επιτυχία, αλλά ίσως και στο θάνατο, αφού πέθανε ως πολεμικός ανταποκριτής, όταν πάτησε νάρκη».

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του μεγάλου φωτογράφου Ρόμπερτ Κάπα.

Γεννημένος στη Βουδαπέστη το 1913, ο Κάπα εγκατέλειψε την Ουγγαρία στην ηλικία των 18 και έγινε ο σπουδαιότερος, ίσως, πολεμικός φωτορεπόρτερ.

Παρόλο που κάλυψε 5 πολέμους και απαθανάτισε ιστορικές στιγμές, ο Ρόμπερτ Κάπα δεν έκρυψε ποτέ ότι φοβόταν.

Με αφορμή την επέτειο της γέννησης του Ρόμπερτ Κάπα, το Εθνικό Μουσείο της Ουγγαρίας εγκαινίασε έκθεση με τα σπουδαιότερα έργα του.

Μεταξύ των εκθεμάτων υπάρχουν και φωτογραφίες που απεικονίζουν τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Ο Ρόμπερτ Κάπα πέθανε το 1954 κατά τον Πρώτο Πόλεμο της Ινδοκίνας.

O Capa,γεννημένος στη Βουδαπέστη με το όνομα Andre Friedmann,σπουδάζει πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου μέχρι το 1933 ενώ παράλληλα εργάζεται σαν βοηθός εργαστηρίου σε μια εκδοτική εταιρία και ένα πρακτορείο ειδήσεων.Το 1933 μεταναστεύει στο Παρίσι με σκοπό να κάνει καριέρα ως freelance φωτογράφος.Τα πράγματα είναι δύσκολα όμως,επικρατει άσχημη οικονομική κατασταση,πείνα και φτώχια.Αλλάζει το όνομα του σε Robert Capa και μαζί με την Gerda Taro(συντροφος του την εποχη εκείνη)αποφασίζουν  να πουλάνε τις φωτογραφίες του Capa ως έργα  κάποιου μεγάλου άγνωστου καλλιτέχνη.Οι ανέμελες στιγμές της ζωής στο Παρίσι δεν θα είναι όμως ποτέ οι ίδιες.

Το 1936 ο Capa καλύπτει τον Ισπανικό εμφύλιο και οι φωτογραφίες του τον κανουν διάσημο.Βλέπουμε για πρώτη φορα με ωμό και ρεαλιστικό τρόπο τα  γεγονότα που συμβαίνουν σε μια εμπόλεμη ζώνη.Το 1937 η σύντροφος του Geda Taro σκοτώνεται από ένα τανκ και ο Capa αποφασίζει να πάει στην Κινα για έξι μήνες όπου και καταγράφει τον πόλεμο μεταξύ Κίνας και Ιάπωνιας.Αργότερα επιστρέφει στην Ισπανία μέχρι την τελική νίκη των φασιστικών δυνάμεων του Φράνκο.
. 

Μετά από ένα μικρό διάλειμμα στην Αμερική εργαζόμενος στο Life,καλύπτόντας μεταξύ άλλων και τις ταραχώδεις εκλογές του Μεξικού το 1940 θα καταφέρει τελικά το 1943 να καλύψει φωτογραφικά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο στο μέτωπο της Ιταλίας,απο την Σικελία προς Βόρεια ακολουθώντας τις συμμαχικές δυνάμεις.Το 1944 θα είναι στην απόβαση της Νορμανδίας αλλά από τα 108 καρέ που τράβηξε σώθηκαν μόνο τα 11.Ο βοηθός εργαστηρίου που «έλιωσε» τα αρνητικά του Cαpa στο στέγνωμα,με το όνομα Larry Burrows,θα γίνει και αυτός διάσημος φωτογράφος που και αυτός στο βωμό του πολέμου θα σκοτωθεί στις αρχές του 70 στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Το 1945 θα πέσει με αλεξίπτωτο στη Γερμανία με Αμερικανική μονάδα αλεξιπτωτιστών και θα γίνει μάρτυρας του τέλους του πολέμου.Από το 1947 μέχρι το 1950 θα καλύψει τη ζωή στη κομουνιστική Ανατολική Ευρώπη και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και τις συγκρούσεις με τα γειτονικά Αραβικά κράτη.Εν τω μεταξύ έχει δημιουργήσει μαζί με τους Bresson και Seymour το πρακτορείο Magnum to 1947 και ως πρόεδρος του πρακτορείου έχει την δυνατότητα  να ξεφύγει κάπως από τους πολέμους.Tαξιδεύει σε όλη την Ευρώπη κάνοντας μια πλούσια και γεμάτη γκλάμουρ ζωή.

Στις αρχές του 1954 ταξιδεύει στην Ιαπωνία φωτογραφίζοντας για ένα νέο ταξιδιωτικό περιοδικό.Ο κλιμακούμενος πόλεμος όμως μεταξύ Βιετναμέζων και Γάλλων στην Ινδοκίνα τον κάνουν να δεχθεί την προσφορά του Life να αντικαταστήσει τον τοπικό φωτογράφο.Μετά από σχεδόν 2 βδομάδες παραμονής και συγκέντρωσης φωτογραφικού υλικού ο Capa σε μια περιπολία Γάλλων στρατιωτών στο Ντιέν-Μπιέν-Φού πατά μια νάρκη και σκοτώνεται.
Ο Capa είχε πεί «Δέν είναι εύκολο να βρίσκεσαι πάντοτε στο περιθώριο της μάχης και να μην μπορείς να προσφέρεις τίποτα,εκτός από το να καταγράφεις τη δυστυχία που βρίσκεται γύρω σου.»Επίσης είχε πει όμως πως «Θα ήμουν ευτυχισμένος αν ήμουν ένας άνεργος πολεμικός φωτογράφος και έυχομαι να μείνω άνεργος μέχρι το τέλος της ζωής μου»
Θα ήταν κρίμα να θυμόμαστε τον Capa μόνο για τις φωτογραφίες πολέμου και δυστυχίας.Ο Capa είχε πολλούς και αγαπητούς φίλους.Αριστερά  ο ζωγράφος Henri Matiise και δεξιά ο Pablo Picasso με τον γιο του.

ΟΙ ΘΟΛΩΤΟΙ ΤΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΤΑ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

Κατά την Υστεροελλαδική ΙΙ εποχή (1600-1400 π.Χ.), στο μυκηναϊκό κόσμο εμφανίζονται δύο νέοι τύποι τάφων, οι θαλαμωτοί (θαλαμοειδείς ή λαξευτοί) και οι θολωτοί και για ένα διάστημα χρησιμοποιούνται συγχρόνως με τους λακκοειδείς. Οι νέες μεγαλοπρεπείς και επιβλητικές ταφικές κατασκευές αντικατοπτρίζουν την επιθυμία των ανθρώπων να τοποθετούν το νεκρό σε μια μνημειώδη κατασκευή όμοια με την επίγεια κατοικία του. Ό,τι εκπροσωπούν για την Αίγυπτο οι πυραμίδες (μνημειώδεις διαστάσεις, αντοχή στο χρόνο, προηγμένη τεχνολογία, την αγωνία του ανθρώπου να χτίσει μια άφθαρτη αιώνια κατοικία και να προβάλει ένα σύμβολο επίγειας ισχύος και γοήτρου) αντιπροσωπεύουν για την Ελλάδα οι θολωτοί τάφοι της μυκηναϊκής εποχής, που συγκαταλέγονται χωρίς αμφιβολία στα πιο λαμπρά αρχιτεκτονικά επιτεύγματα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.

Είναι τα μεγαλύτερα θολωτά μνημεία του αρχαίου κόσμου, που το ύψος τους ξεπεράστηκε μόνο με την κατασκευή του Πάνθεον στη Ρώμη. Θολωτοί τάφοι συναντώνται όχι μόνο στις Μυκήνες, αλλά και στη Βοιωτία, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο, την Αττική, μερικά νησιά των Κυκλάδων, τα Επτάνησα, τη Ρόδο. Πρόκειται για τάφους βασιλέων, ευγενών και αρχόντων, που είναι χτισμένοι σε ειδυλλιακές, περίοπτες θέσεις, κοντά σε μεγάλους προϊστορικούς οικισμούς που συχνά δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί. Πολλοί από αυτούς έχουν κηρυχθεί ως προστατευόμενοι αρχαιολογικοί χώροι, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχουν όμως απαλλοτριωθεί και κινδυνεύουν από την εγκατάλειψη, τη βλάστηση και την υγρασία. 

Όλοι οι θολωτοί τάφοι της ηπειρωτικής Ελλάδας βρέθηκαν συλημένοι ολοκληρωτικά ή μερικώς, γι’ αυτό ίσως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς τα έθιμα ταφής, αλλά αρκετά για να βγουν σημαντικά συμπεράσματα .Από το Έπος αντλούμε πολλές πληροφορίες όπως ότι οι Βασιλικοί σωροί έμεναν πολλές ημέρες και εβδομάδες θρηνούμενες σε λαϊκό προσκύνημα πριν ταφούν, αυτό σημαίνει ότι οι νεκροί υφίσταντο κάποιου είδους ταρίχευση αλλά και η ερευνήτρια Emily Vermeule, oακαδημαϊκός Ιακωβίδης και ο καθ. Χρ.Τσούντας υπήρξαν ερευνητές των εθίμων και μάλιστα αναπαρέστησαν την τελετή της ταφής. Έχουμε λοιπόν πολλές πληροφορίες από αυτούς ,αλλά και από τον καθ Μυλωνά και τον Μαρινάτο .Στο τέλος της δημοσίευσης αυτής ακολουθεί πόνημα με τα ταφικά μυκηναϊκά έθιμα .

ΚΑΤΑΓΩΓΗ 

Η καταγωγή των θολωτών τάφων αποτελεί ως σήμερα ένα κεφάλαιο ανοιχτό στην αρχαιολογική έρευνα. Κατά την Vermeule αλλά και άλλων ,πρόκειται για την αυτόχθονα τάση των μυκηναίων προς τα ταφικά κυκλικά οικοδομήματα και τον μεγαλιθισμό με αναφορές στην Κρήτη ,αλλά και σε συνδυασμό με μια νέα αίσθηση πολιτικού ανταγωνισμού των μυκηναίων βασιλέων όλα αυτά σε συνδυασμό παραγόντων.

Κάποιοι ελάχιστοι μελετητές θεωρούν ότι οι τάφοι προέρχονται από το Βορρά, ενώ άλλοι τους βλέπουν σαν απλή εξέλιξη των θαλαμωτών. Το πιθανότερο όμως ίσως είναι ότι κατάγονται από τους κυκλικούς τάφους της Μεσσαράς στην Κρήτη. Οι τάφοι της Μεσσαράς, που χρονολογούνται στην Πρωτομινωική περίοδο και χρησιμοποιήθηκαν για πολλές γενιές, ήταν μάλλον θολωτοί, όπως δείχνουν το μεγάλο πάχος των τοίχων και η κλίση τους προς τα μέσα. Ήταν υπέργειοι χωρίς δρόμο και τύμβο και ήταν τάφοι γενών. 

Η ταφική αρχιτεκτονική των μυκηναϊκών θολωτών τάφων ακολουθεί τη μινωικό. Ο τάφος στο Καμιλάρι της Μεσσαράς θεωρείται πρόδρομος των μεγαλόπρεπων μυκηναϊκών τάφων. Αντίθετα όμως με τους μινωικούς, που είναι υπέργειοι και δεν καλύπτονται με τύμβο, οι μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι της Αργολίδας είναι υπόγειοι, διαθέτουν δρόμο και καλύπτονται με τεχνητή επίχωση, τον τύμβο. Ανήκουν σε μια μόνο οικογένεια και μπορούν να θεωρηθούν τάφοι ατομικοί, προορισμένοι για τον ηγεμόνα και τα μέλη της οικογένειας του.

Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για τάφους βασιλικούς ή για τάφους υψηλών αξιωματούχων και αποτελούν ένδειξη εξέχουσας θέσης στην κοινωνική ιεραρχία. Η απόδοσή τους από τον Σλήμαν σε συγκεκριμένα μέλη των μυθολογικών δυναστειών είναι εντελώς φανταστική. Οι θολωτοί τάφοι συνδυάζουν τη μεγαλοπρέπεια του μνημειώδους ταφικού οικοδομήματος το στοιχείο του τύμβου, που απαντά ήδη από τη Μεσοελλαδική περίοδο σε λακκοειδείς τάφους.

Οι παλαιότεροι όμως θολωτοί τάφοι της ηπειρωτικής Ελλάδας, που βρίσκονται στη Μεσσηνία και χρονολογούνται γύρω στο 1600 π.Χ. όταν δηλαδή ήταν ακόμη σε χρήση οι τάφοι της Μεσσαράς, παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους κρητικούς: είναι υπέργειοι, οικογενειακοί, χτισμένοι απλά χωρίς βασιλικό χαρακτήρα. Εξάλλου η επαφές με τη μινωική Κρήτη, όπως και οι επιρροές από τη μινωική τέχνη φαίνονται στην Περιστεριά, τόσο σε επίπεδο κινητών ευρημάτων όσο και αρχιτεκτονικής των τάφων, ειδικά του θολωτού τάφου 1. 

Τα ταφικά μνημεία του λόφου της Περιστεριάς, έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς η μορφή τους αποδεικνύει ότι οι Μεσσήνιοι, προηγούνταν έναντι των υπόλοιπων επαρχιών του μυκηναϊκού κόσμου στην κατασκευή του θολωτού ταφικού μνημείου της Εποχής του Χαλκού, διότι ενώ ο τύπος αυτός χρησιμοποιείτο ευρύτατα στη Μεσσηνία, στις Μυκήνες ήταν ακόμη σε χρήση οι λακκοειδείς τάφοι.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ

Οι περισσότεροι τάφοι ιδρύθηκαν σε Πρωτοελλαδικό ΙΙ περιβάλλον. Χρονολογικά ανήκουν στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α-Β περίοδο, και στους πιο πολλούς παρατηρήθηκε μεταγενέστερη χρήση ή και λατρεία (ευρήματα πρωτογεωμετρικών, κλασικών και ρωμαϊκών χρόνων). Θολωτοί τάφοι απαντούν ήδη στην κεντρική Κρήτη κατά την Πρωτομινωική Περίοδο και στη Μεσσηνία κατά τη Μεσοελλαδική ΙΙΙ. Στην Αργολίδα εμφανίζονται κατά την Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδο.

Στην Υστεροελλαδική ΙΙ χρονολογούνται και οι θολωτοί τάφοι στο Βαφειό, στο Μυρσινοχώρι (θέση Ρούτσι) και στα Δενδρά. Πλήρη σειρά θολωτών τάφων από διάφορες περιόδους γνωρίζουμε στις Μυκήνες. Εκεί οι πιο πρώιμοι χρονολογούνται επίσης στην Υστεροελλαδική ΙΙ (Τάφος του Αιγίσθου, Τάφος Επάνω Φούρνου, Τάφος των Κυκλώπων). Μια δεύτερη ομάδα χρονολογείται στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ-Α (Τάφος Παναγιάς, Τάφος Κάτω Φούρνων, Τάφος των Λεόντων). 

Στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ-Β ανήκουν ο Τάφος των Δαιμόνων, ο Θησαυρός του Ατρέα (Υστεροελλαδική ΙΙΙ-Β1) και ο Τάφος της Κλυταιμνήστρας (Υστεροελλαδική ΙΙΙ-Β2). Η χρήση των θολωτών τάφων σταματάει κατά την Υστεροελλαδική (1300-1200 π.Χ.) περίοδο. Από το διάστημα αυτό και μέχρι το τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου επικρατούν οι θαλαμοειδείς τάφοι μαζί με επιβιώσεις παλαιότερων ταφικών τύπων, μάλλον επειδή οι νέες οικονομικές συνθήκες δεν επέτρεπαν την κατασκευή τόσο περίπλοκων ταφικών μνημείων.

 
Οι τάφοι των Μυκηναίων παρουσιάζονται όπως αναφέραμε με τρεις διαφορετικούς τύπους: τους λακκοειδείς, τους θαλαμωτούς και τους θολωτούς. Οι πρώτοι, οι απλούστεροι, αποτελούνται από ένα μακρόστενο κάθετο άνοιγμα που σκεπαζόταν με ακατέργαστες λίθινες πλάκες. Οι θαλαμωτοί λαξεύονται στο μαλακό πέτρωμα στις πλαγιές υψωμάτων και αποτελούνται από δύο τμήματα, τον δρόμο και τον κυρίως θάλαμο και καμιά φορά και από πλευρικό ταφικό δωμάτιο. Στους θαλάμους έφθανε κανείς μέσα από έναν κατηφορικό δρόμο που κατέληγε στη θύρα με το υπέρθυρο που οδηγούσε μέσα στο θάλαμο. Μετά την ταφή έφραζαν το στόμιο με ξερολιθιά. Τα λαμπρότερα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα αποτελούν οι θολωτοί τάφοι.

Πρόκειται για υπόγεια κυκλικά κτίσματα με ισόδομους λίθους και σχήμα κωνικό. Διαθέτουν και αυτοί δρόμο, θύρα και στόμιο. Ο μακρύς δρόμος είναι σκαμμένος οριζόντια στη πλαγιά λόφου (όχι επικλινής), που μέσω του στομίου οδηγεί σ’ ένα θάλαμο κυκλικής κάτοψης, στεγασμένο με θόλο. Ο δρόμος ήταν διαμορφωμένος ανάλογα με το μέγεθος και την ποιότητα της κατασκευής των τάφων, ως μια μικρή δίοδος λαξεμένη στο βράχο ή μια επιμελημένη λιθόκτιστη κατασκευή. Τα τοιχώματά του είναι κάθετα, ενώ η είσοδος και ο θάλαμος είναι οικοδομημένος με ογκόλιθους, άλλοτε πάνω από την επιφάνεια του εδάφους (σκεπαζόταν με χώμα δίνοντας την όψη τύμβου) και άλλοτε σε βαθύ κυκλικό σκάμμα ανοιγμένο στην πλαγιά ενός λόφου. Η διάμετρος ποικίλλει από τα 3,50 μ. έως τα 14,50 μ. του θησαυρού του Ατρέως.

Η θόλος είναι κατασκευασμένη από πάνω σαν πηγάδι και οι πλευρές της χτίζονταν με ογκόλιθους τοποθετημένους κατά στρώσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε στρώση να εξέχει λίγο περισσότερο προς το εσωτερικό της θόλου από την αμέσως κατώτερή της (εκφορικό σύστημα), έτσι ώστε το άνοιγμα να στενεύει προς τα πάνω, έως ότου έμενε μόνο μια οπή. Ο μεγάλος λίθος της κορυφής του θόλου, που έκλεινε την οπή, λέγεται «κλειδί», επειδή εξασφαλίζει τη συνοχή σ’ ολόκληρο το οικοδόμημα. Οι θόλοι είναι κυκλικοί στην κάτοψη κι επειδή θυμίζουν εσωτερικά κυψέλη, συχνά αναφέρονται και ως κυψελόσχημοι.

Εξαίρεση αποτελεί ο θολωτός τάφος του Θορικού με σχήμα ελλειψοειδές. Γύρω από τη θόλο συσσωρεύονταν χώματα και πέτρες για να είναι ανθεκτική στις πιέσεις και ενδιαμέσως έμπαινε μια επίστρωση πηλού για στεγανοποίηση. Οι λάκκοι που βρέθηκαν στο δάπεδό τους χρησίμευαν ως τάφοι ή ως τελετουργικές εγκαταστάσεις για την υποδοχή νεκρικών σπονδών και προσφορών. Στην περίμετρο των θόλων προστίθενται μερικές φορές ορθογώνιοι θάλαμοι. Οι χώροι αυτοί χρησιμοποιούνταν ως νεκρικοί θάλαμοι.

Μετά από κάθε ταφή έφραζαν την εξωτερική άκρη (στόμιο) του δρόμου με πέτρες και γέμιζαν το εσωτερικό του με χώμα. Η είσοδος των θόλων σφραγιζόταν συνήθως με τοίχο και πολύ σπάνια με θύρα. Ιδιαίτερη επιμέλεια έδιναν στην κατασκευή της πρόσοψης, παρόλο που η είσοδος ήταν μόνο για ένα μικρό διάστημα ορατή, από τη στιγμή της αποπεράτωσης του τάφου μέχρι τον πρώτο ενταφιασμό. 

Ο πολυτελής διάκοσμος της πρόσοψης του θησαυρού του Ατρέα αποτελεί ένα μοναδικό παράδειγμα. Η θύρα είναι μνημειακή, με χτιστές παραστάδες, μονολιθικά ανώφλια και υπέρθυρα με ανακουφιστικό τρίγωνο που χρησίμευε για την εξουδετέρωση των πιέσεων. Το υπέρθυρο έφτανε σχεδόν πάντα στο ύψος της πλαγιάς, πράγμα που σημαίνει ότι η θόλος προεξείχε κάπως από το έδαφος. Οι τάφοι καλύπτονταν από ένα τεχνητό λοφίσκο από χώμα και πέτρες, σαν τύμβο, που προστάτευε την κατασκευή από τη φυσική φθορά. Το επιβλητικό αυτό χωμάτινο έξαρμα, μαζί με τη στήλη που τοποθετούσαν στη συνέχεια, λειτουργούσε και ως ταφικό σήμα.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ 

Συνολικά, οι θολωτοί τάφοι που έχουν βρεθεί στην ηπειρωτική Ελλάδα είναι 120. Από αυτούς, οι 14 μεγαλύτεροι θεωρούνται σημαντικά αρχιτεκτονικά επιτεύγματα, καθώς οι θολωτές κατασκευές αντιμετώπιζαν σοβαρά στατικά προβλήματα, όταν η διάμετρός τους ξεπερνούσε τα 6 μ. Συγκεκριμένα το στόμιό τους κινδύνευε να καταρρεύσει από το υπερβολικό βάρος του υπέρθυρου, όπως το συμπαγές υπέρθυρο του Ατρέα που ζυγίζει 120 τόνους. Μια προστατευτική τεχνική που εφαρμόστηκε για να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα ήταν η επινόηση του ανακουφιστικού τριγώνου που μετέφερε το βάρος του υπέρθυρου στις παραστάδες και τις πλευρές της θόλου.

Στην ηπειρωτική Ελλάδα έχουν βρεθεί δύο κορυφαία παραδείγματα τέτοιων τάφων της μυκηναϊκής εποχής, ο λεγόμενος «θησαυρός του Ατρέα» στις Μυκήνες και ο «θησαυρός του Μινύα» στον Ορχομενό. Στο δεύτερο από αυτούς τους τάφους, η οροφή του πλευρικού θαλάμου είναι επενδυμένη με μια ασβεστολιθική πλάκα με ανάγλυφη διακόσμηση. Ορισμένοι θολωτοί τάφοι αποκαλούνται θησαυροί πιθανώς να χρησιμεύονταν προς αποταμίευση χρυσού, σιτηρών και άλλων αναγκαίων του βίου, όπως ο θησαυρός του Μινύα στον Ορχομενό. Οι θολωτοί τάφοι είναι συνήθως υπόγειοι, με εξαίρεση το θησαυρό του Μινύα που είναι υπέργειος. 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΡΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

ΜΥΚΗΝΩΝ 

Ο τάφος της «Κλυταιμνήστρας» βρίσκεται έξω από την Ακρόπολη των Μυκηνών και χτίστηκε γύρω στα 1220 π. Χ. . Ο δρόμος του τάφου έχει μήκος 37 μέτρα και πλάτος 6. Ελάχιστα στοιχεία σώζονται από τον γλυπτό διάκοσμο της πρόσοψης. Η διάμετρος του θαλάμου του τάφου είναι 13,5 μέτρα.

 
Ο θολωτός τάφος του Ατρέως δέσποζε στη δυτική πλαγιά της ράχης της Παναγίτσας, στα ΝΔ της ακρόπολης των Μυκηνών και επάνω στον οδικό άξονα, που συνέδεε τις Μυκήνες με το Ηραίο του Άργους. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους και τελειότερους μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους και τον πιο εντυπωσιακό από τους 9, που συνολικά έχουν βρεθεί στις Μυκήνες. 

Χρονολογείται μεταξύ 1350-1250 π.Χ. και θεωρείται σαν ένα από τα ωριμότερα δείγματα του τύπου. Είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιήθηκε για την ταφή κάποιου σημαντικού μέλους της βασιλικής οικογένειας των Μυκηνών. Ήδη από την εποχή του περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.), οι κάτοικοι της περιοχής γνώριζαν το μνημείο ως «θησαυρό», δηλαδή ως θησαυροφυλάκιο του ιδρυτή της μυθικής μυκηναϊκής ακρόπολης, του Ατρέα. Μέχρι σήμερα ο τάφος είναι γνωστός και ως «Θησαυρός του Ατρέως» ή «τάφος του Αγαμέμνονα».

 
Η πρόσβαση στον τάφο γινόταν μέσω του δρόμου, μήκους 36 μ. και πλάτους 6 μ, που είναι λαξευμένος στο βράχο και επενδυμένος με λείους επιμήκεις λίθους από αμυγδαλόπετρα, τοποθετημένους σε οριζόντιες στρώσεις, κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα. Στο ανατολικό του άκρο εδράζεται σε άνδηρο και ορίζεται από τοίχο κτισμένο με πώρινους λίθους. Ο δρόμος οδηγεί στο στόμιο του τάφου, που έχει μήκος 5,40 μ. Ήταν φραγμένο με συσσωρευμένες μικρές πέτρες έως την ξύλινη, δίφυλλη και πιθανόν επενδυμένη με χαλκό θύρα, ύψους 5,40 μ. και πλάτους 2,40 μ.

Το υπέρθυρο της εισόδου αποτελούν δύο εξαιρετικά μεγάλοι λίθοι, από τους οποίους ο εσωτερικός έχει μήκος 8 μ., πλάτος 5 μ. και βάρος περίπου 120 τόνων. Η πρόσοψη του τάφου, ύψους 10,50 μ. και πλάτους 6 μ., ήταν διακοσμημένη με ημικίονες σε δύο επίπεδα, κατασκευασμένους από πράσινο λίθο με ανάγλυφα στοιχεία. Από αυτούς σήμερα σώζονται στην αρχική τους θέση μόνο οι τετράγωνες βάσεις δεξιά και αριστερά από την είσοδο. 

Αλλεπάλληλες ταινίες από πράσινο και ερυθρό λίθο, επίσης με ανάγλυφη διακόσμηση από σπείρες και ρόδακες, κάλυπταν το ανακουφιστικό τρίγωνο. Τμήματα αυτής της διακόσμησης βρίσκονται σήμερα διάσπαρτα σε διάφορα μουσεία, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Αθηνών, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στο Μόναχο και στην Καρλσρούη.

Ο κυκλικός θάλαμος του τάφου, διαμέτρου 14,60 μ. και ύψους 13,40 μ., καλύπτεται με κυψελοειδή θόλο και είναι κτισμένος με 33 αλλεπάλληλες σειρές από λείους επιμήκεις αμυγδαλόλιθους, τέλεια συναρμολογημένους, ώστε ο καθένας να εξέχει ελάχιστα από τον κατώτερο. Ο τελευταίος λίθος, το «κλειδί», φράζει την οπή στην κορυφή της θόλου εξασφαλίζοντας την ισορροπία και τη συνοχή της και είναι το μόνο στοιχείο όλης της κατασκευής που έχει αντικατασταθεί στη σύγχρονη εποχή. Το εσωτερικό της θόλου διακοσμούσαν χάλκινοι ρόδακες στους αρμούς των λίθων, από τους οποίους έχουν παραμείνει στη θέση τους μόνο τα καρφιά από την τρίτη σειρά και επάνω.

Στη βόρεια πλευρά της θόλου ανοίγεται μικρός, ορθογώνιος, πλευρικός θάλαμος, λαξευμένος στο βράχο (6,50Χ6 μ. και 5 μ. ύψος), όπου έμπαινε κανείς από στενή είσοδο με ανακουφιστικό τρίγωνο στο υπέρθυρο. Στο δάπεδό του ήταν λαξευμένοι δύο λάκκοι, ενώ δύο λίθινες βάσεις δείχνουν ότι και εδώ υπήρχαν κίονες. Πιθανόν από εδώ να προέρχονται οι «ελγίνειες πλάκες» του Βρετανικού Μουσείου, κατασκευασμένες από γύψο και διακοσμημένες με ανάγλυφους ταύρους. 

Παρόμοιο πλευρικό δωμάτιο υπάρχει μόνο σε δύο ακόμη βασιλικούς θολωτούς τάφους, σ’ αυτόν του Μινύα στον Ορχομενό και στο θολωτό τάφο Α στις Αρχάνες. Η όλη κατασκευή πάνω από τη θόλο καλυπτόταν με τύμβο, που δημιουργήθηκε με τη συσσώρευση χωμάτων και στηριζόταν στη βάση του περιμετρικά με τοίχο κτισμένο στην πρόσοψη με ορθογώνιους πωρόλιθους. 

Μετά τη μυκηναϊκή εποχή, το μνημείο δεν χρησιμοποιήθηκε πια ως τάφος. Αγγεία αρχαϊκής εποχής, που βρέθηκαν απέναντι από τον τοίχο που στήριζε τον τύμβο, αποτελούν πιθανόν ίχνη προγονολατρείας. Ο τάφος είχε ήδη λεηλατηθεί το 2ο αιώνα μ.Χ., όταν τον επισκέφθηκε ο Παυσανίας και ήταν εν μέρει καταχωμένος, όταν στους περασμένους αιώνες βοσκοί τον χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο, αφαιρώντας το «κλειδί», προκειμένου να έχει διέξοδο ο καπνός από τις φωτιές τους, που άφησε τα ίχνη του στις παρειές της θόλου.

 
ΑΧΑΡΝΩΝ - ΑΤΤΙΚΗ 

Στις Αχαρνές βρίσκεται ο επιβλητικότερος και ο καλύτερα διατηρημένος μυκηναϊκός θολωτός τάφος της Αττικής. Ο τάφος των Αχαρνών ανασκάφηκε στα 1879 από Γερμανούς αρχαιολόγους, στην πλαγιά τεχνητού λόφου. Ο τάφος χρονολογείται στην Υστεροελλαδική III εποχή (14ος-13ος αιώνας π.Χ.). Αποτελείται από το δρόμο, δηλαδή το διάδρομο που οδηγούσε στον τάφο, το στόμιο και το θάλαμο. Είναι υπόγειος, κτισμένος µε σχετικά μικρές πέτρες ακανόνιστου σχήματος. Ο δρόμος έχει μήκος 27 μ. και πλάτος 3 μ. Το σχήμα του θαλάμου είναι κωνικό και θυμίζει τεράστια κυψέλη. Η διάμετρος της θόλου είναι 8,35 µ. και το ύψος της 8,74 µ. 

Εξωτερικά η θόλος καλύπτεται µε χώμα σχηματίζοντας ένα είδος τύμβου. Το βάθος του στοµίου είναι 3,35 µ. και το πλάτος του 1,55 µ. Το υπέρθυρο είναι από ογκώδη επιµήκη λίθο. Πάνω από το υπέρθυρο σε αντίθεση µε άλλους θολωτούς, όπου υπάρχει το ανακουφιστικό τρίγωνο (ένα κενό δηλ. τριγωνικό τµήµα ), χρησιμοποιήθηκαν τέσσερις μικρότεροι, αδούλευτοι ογκόλιθοι, παράλληλοι μεταξύ τους και µε μικρά κενά ενδιάμεσα. Ο δρόμος έχει μήκος 27 μ. και πλάτος 3 μ. και τα τοιχώματά του είναι κτισμένα µε αργές (ακατέργαστες) πέτρες.

 
Πρόκειται για τον τάφο σημαντικού προσώπου της περιοχής, όπως πιστοποιούν το είδος του τάφου και τα πολυάριθμα κοσμήματα άριστης καλλιτεχνικής ποιότητας. Ιδιαίτερα πλούσιος, ο τάφος περιείχε πήλινα και λίθινα αγγεία, χάλκινα όπλα, ελεφάντινα αντικείμενα, σφραγιδόλιθους, κοσμήματα από χρυσό, άργυρο, χαλκό, υαλόμαζα και φαγεντιανή. Τα μοτίβα των κοσμημάτων και των αγγείων είναι γνωστά μυκηναϊκά-μινωικά σχέδια. 

Από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι μία ελεφάντινη λύρα µε ανάγλυφες σφίγγες στη βάση της, που βρέθηκε σπασμένη στον ταφικό θάλαμο. Η λύρα αυτή, από τις πρωιμότερες του είδους, είχε πιθανότατα 7 ή 8 χορδές και αποτελεί σπάνιο εύρημα για τη γνώση της μουσικής στην αρχαιότητα.

Άλλο αξιόλογο εύρημα είναι μια ελεφάντινη κυλινδρική πυξίδα µε πώμα. Η πυξίδα είναι διακοσμημένη µε ανάγλυφα κριάρια σε δύο ζώνες, ενώ το πώμα µε τέσσερα κριάρια σε ακτινωτή διάταξη. Τα ευρήματα δείχνουν την οικονομική ευρωστία των κατόχων του τάφου, το επίπεδο πολιτισμού και την υψηλή κοινωνική τους θέση.

Στην επίχωση του δρόμου του τάφου, μπροστά από την είσοδο, βρέθηκαν ευρήματα που μαρτυρούν λατρεία αφηρωισµένων νεκρών έως την Κλασική Εποχή (5ος αιώνας π.Χ.), εποχή κατά την οποία σταματά απότομα η χρήση του χώρου, πιθανότατα εξαιτίας του Πελοποννησιακού Πολέμου. Τα ευρήματα του θολωτού τάφου βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΗΛΕΙΑ

Πολιτιστική και Πολιτική Εξέλιξη, Εθνολογικά Δεδομένα και Προβλήματα

Για την επίτευξη των παραπάνω βασιστήκαμε στην περιγραφή, καταγραφή και μελέτη αδημοσίευτου υλικού, κυρίως ακέραιων αγγείων, από πέντε ταφικά σύνολα ή νεκροταφεία (Διάσελλα, Μακρίσια, Στραβοκέφαλο, Νέο Μουσείο, Στρέφι), την αναδημοσίευση παλαιοτέρων ανασκαφών, όπως για παράδειγμα στον Κακόβατο, καθώς και την αξιοποίηση του συνόλου των βιβλιογραφικών πηγών.

Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν παλαιοβοτανολογικές αναλύσεις, συντάχθηκε προκαταρκτική οστεολογική έκθεση για το οστεολογικό υλικό από το Στρέφι, ενώ απανθρακωμένοι καρποί από τον μερικώς ανασκαμμένο οικισμό του Κακοβάτου αναλύθηκαν με C14 Βασικό χαρακτηριστικό της παρούσας εργασίας αποτέλεσε και η ακριβής γνώση της τοπογραφίας, η οποία επιτεύχθηκε μέσω της αυτοψίας και της περιήγησης στο σύνολο των αρχαιολογικών χώρων ή θέσεων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα κυριότερα συμπεράσματα αυτής της μελέτης. Κώστας Νικολέντζος 

Γεωγραφικές και Πολιτιστικές Ενότητες

Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, στην Ηλεία διαμορφώνονται τρεις γεωγραφικές και πολιτιστικές ενότητες: η βόρεια Τριφυλία, η περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας, του Πύργου και της Κεντρικής Ηλείας και τέλος η βορειοανατολική Ηλεία μαζί με την Αχαΐα. Τα οικιστικά κατάλοιπα υπήρξαν ελάχιστα. Ωστόσο, ο εντοπισμός και η έρευνα δεκάδων ταφικών μνημείων –τύμβων, θολωτών, θαλαμωτών, λακκοειδών και των λεγόμενων «υβριδικών», δηλαδή ημιτελών θαλαμωτών– παρέχει τη δυνατότητα εκτίμησης της πληθυσμιακής πυκνότητας και της χωρικής εξάπλωσης των οικισμών κατά τη μυκηναϊκή περίοδο.

 
Στη διάρκεια της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, το οικιστικό πλέγμα διαμορφώνεται κατά μήκος σημαντικών συγκοινωνιακών αξόνων, που σχετίζονται με:

α) χερσαία «περάσματα», από τη βόρεια προς τη νότια Πελοπόννησο (Επιτάλιο, Σαμικό, Κακόβατος, Λέπρεο).

β) ποταμούς, οι οποίοι, κατά την Ύστερη Χαλκοκρατία, πιθανώς υπήρξαν στο σύνολό τους ή εν μέρει πλωτοί. Πληθυσμιακή συγκέντρωση παρατηρείται κατά μήκος του Αλφειού (Διάσελλα, Νέο Μουσείο, Στρέφι, Μακρίσια, Μιράκα) ή των παραποτάμων του (Κλαδέος, Στραβοκέφαλο, Καυκανιά). Σημαντικός ποταμός, κατά μήκος του οποίου συγκροτήθηκαν οικιστικά σύνολα, υπήρξε και ο Πηνειός (Κλινδιάς, Αγραπιδοχώρι, Αγ. Τριάδα). Και στις δύο περιπτώσεις διευκολυνόταν η πρόσβαση προς το εσωτερικό της Πελοποννήσου αλλά και προς τις ακτές του Ιονίου.

Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι

Υστεροελλαδική (ΥΕ) Ι–ΙΙ περίοδος: Οι πρώιμοι μυκηναϊκοί χρόνοι περιορίζονται γεωγραφικά στην περιοχή της βόρειας Τριφυλίας, δηλαδή την Ηλεία στα νότια του Αλφειού. Τα χαρακτηριστικά της περιόδου συνοψίζονται στα εξής : 

α) Συναντάται γενικευμένη χρήση ταφικών τύμβων (Σαμικό, Προφήτης Ηλίας Μακρισίων. Στην περίπτωση της Ηλείας, όπως και της Μεσσηνίας, οι τύμβοι δέχονται περισσότερες από μία ταφές, λειτουργώντας ως οικογενειακοί τάφοι.

β) Χτίζονται εντυπωσιακοί, ως προς το μέγεθος (Κακόβατος) ή και μικρότεροι (Σαμικό) θολωτοί τάφοι (εικ. 4). Ο αρχιτεκτονικός τύπος απαντά με αυξημένη συχνότητα στη Μεσσηνία, όπου σπανίζουν οι θαλαμωτοί, ενώ το ίδιο επισημαίνεται και στην Τριφυλία.

γ) Τα ανασκαμμένα ταφικά μνημεία, οι θολωτοί Α, Β και C του Κακοβάτου (εικ. 6-10), και ιδίως ο C (εικ. 7, 10), παρουσιάζουν πληθώρα αρχιτεκτονικών «αρχαϊσμών», όπως η χρήση μικρών διαστάσεων λίθων, η απουσία δρόμου και διαμορφωμένου στομίου και ένα ελάχιστα σκαμμένο όρυγμα αντιστήριξης στο φυσικό έδαφος, χαρακτηριστικά που δηλώνουν ότι η περιοχή εντάσσεται σε μία διοικητική ή πολιτειακή οντότητα, στο πλαίσιο της οποίας ο θολωτός τάφος έχει υιοθετηθεί ως πρακτική ταφής, και ότι έχουν πραγματοποιηθεί πειραματισμοί και έχουν εξαχθεί συμπεράσματα για την εξασφάλιση της στατικότητάς του. Είναι φανερό πως η κατασκευή των τάφων αυτών απαιτεί εξειδικευμένα συνεργεία, απασχόληση δεκάδων ανθρώπων και επένδυση χρόνου και χρήματος. Στην ουσία λοιπόν η ανέγερση ενός μνημείου με διάμετρο και ύψος περίπου 12 μ., αντικατοπτρίζει τη δύναμη, τον πλούτο αλλά και την ανάγκη προπαγάνδας και εμπέδωσης της κρατικής εξουσίας και της κοινωνικοοικονομικής ιεραρχίας.

 
δ) Η ένταξη της βόρειας Τριφυλίας στη μεσσηνιακή πολιτισμική και πολιτική ενότητα μαρτυρείται όχι μόνο από την κατασκευή τύμβων και θολωτών τάφων, αλλά και από την εκτέλεση παρόμοιων ταφικών πρακτικών, όπως για παράδειγμα η παρουσία κεκαμμένου ξίφους στον τάφο Β του Κακοβάτου, την προσφορά παραπλήσιων κτερισμάτων μικροτεχνίας και μεταλλοτεχνίας (χρυσό περίαπτο γλαυκός, ήλεκτρο, ψήφοι αμέθυστου, ξίφος τύπου Α – εικ. 12-13), την απόθεση αγγείων, όμοιων είτε ως προς το σχήμα είτε ως προς το διάκοσμο. Αναφέρονται ενδεικτικά η αμφίπροχος κύλικα, αμφορείς με ελλειπτικό στόμιο, πιθοειδή, κάνθαρος, ανακτορικοί πιθαμφορείς.

ε) Ο Κακόβατος, θέση στρατηγικής σημασίας, αναπτύσσεται γοργά και εξελίσσεται σε οικονομικό και διοικητικό κέντρο ή ηγεμονία της ευρύτερης περιοχής. Οι κάτοικοί του κτίζουν θολωτούς τάφους, μνημειοποιώντας την είσοδο του οικισμού και διατρανώνοντας τη δύναμη του τοπικού ηγεμόνα ή της οικογένειάς του. Ασχολούνται με τη γεωργία και ιδιαίτερα με την εντατική καλλιέργεια σύκων, η οποία υπήρξε εξαιρετικά διαδεδομένη σε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, και σχηματίζεται ένα κοινωνικό μόρφωμα με «εξειδίκευση εργασίας». Ακόμη, από τα ταφικά κτερίσματα διαπιστώνεται ότι κάποιοι από τους κατοίκους ασχολήθηκαν ενεργά και με το εμπόριο. 

Έτσι λοιπόν εξηγείται η πληθώρα αντικειμένων, ορισμένα εκ των οποίων αποτελούν μοναδικά παραδείγματα για τη μυκηναϊκή αρχαιολογία, όπως ένα αγγείο από υαλόμαζα, τα περίαπτα από ήλεκτρο και χρυσό, το ειδώλιο υαλόμαζας. Ο Κακόβατος, κοντά στις ακτές του Ιονίου και σε ελάχιστη απόσταση από τα Ιόνια νησιά, όπως τη Ζάκυνθο ή την Κεφαλονιά, υπήρξε πιθανότατα η απόληξη ενός πολύπλοκου συστήματος εμπορείων, τα οποία μετέφεραν στη μυκηναϊκή επικράτεια ήλεκτρο, κατεργασμένο ή ακατέργαστο. Η ανταλλαγή προϊόντων για την εξασφάλιση ικανοποιητικών ποσοτήτων ήλεκτρου εξηγεί την παρουσία στους θολωτούς τάφους του Κακοβάτου ευρημάτων, τα οποία επισημαίνονται σε σημαντικά ανακτορικά κέντρα όπως η Αργολίδα και η Μεσσηνία, επιβεβαιώνοντας τις εμπορικές σχέσεις των κατοίκων του με το σύνολο της μυκηναϊκής επικράτειας.

 
στ) Η χρήση λάκκων εντός των θολωτών ή των τύμβων ανατρέχει στη Μέση Εποχή του Χαλκού και συνδυάζει την υλοποίηση πολλαπλών ενταφιασμών αλλά και την εξασφάλιση της ατομικότητας των νεκρών.

ζ) Η Τριφυλία είναι ενταγμένη στον μυκηναϊκό κόσμο. Δεν βρίσκεται στην περιφέρειά του αλλά αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της όμορης Μεσσηνίας, η οποία κατέστη το δεύτερο, μετά την Αργολίδα, κέντρο διαμόρφωσης του αποκαλούμενου μυκηναϊκού πολιτισμού.

Ύστεροι Μυκηναϊκοί Χρόνοι

ΥΕ ΙΙΙΑ/Β: Κατά την περίοδο αυτή η κατάσταση αλλάζει και το πληθυσμιακό, οικονομικό και πολιτικό κέντρο βάρους μετατοπίζεται βορειότερα. Οι οικισμοί του Κακοβάτου και του Σαμικού σταδιακά εγκαταλείπονται. Ο τύμβος στο Σαμικό εξακολουθεί να δέχεται ταφές μέχρι και την ΥΕ ΙΙΙΒ, οι οποίες είναι ελάχιστες και με κτερίσματα μεσσηνιακής προέλευσης, όπως ραμφόστομη πρόχου και κωνικό ρυτό. Κατά μήκος του Αλφειού και των παραπόταμων του αναδύονται νέα οικιστικά σύνολα, το κράτος της Πύλου ακμάζει επεκτείνοντας ίσως γεωγραφικά τον έλεγχό του προς τον Αλφειό, ενώ παράλληλα, αποκτώντας συγκεντρωτικό γραφειοκρατικό σύστημα, οδηγεί σε οικονομικό μαρασμό τα περιφερειακά «βασίλεια–ηγεμονίες», όπως για παράδειγμα τον Κακόβατο.

Μία μεταβολή των εθίμων ταφής ή, πιθανότερα, η αντικατάσταση του ήλεκτρου από κάποιο άλλο, περισσότερο προσιτό, υλικό, όπως η υαλόμαζα η οποία παράγεται μαζικά με τη χρήση μήτρας, προκαλούν την κατάρρευση του εμπορίου κεχριμπαριού, τη σχεδόν ολοκληρωτική εξαφάνισή του από τους ενταφιασμούς, αιτίες που συντείνουν στον οικονομικό μαρασμό του Κακοβάτου. Η πολιτική κυριαρχία της επικράτειας του Νέστορος και η αγροτοκτηνοτροφικού χαρακτήρα οικονομία επιβεβαιώνονται από τις γραπτές πηγές της εποχής, δηλαδή τις πινακίδες της Γραμμικής Β και τα Ομηρικά Έπη, τα οποία απηχούν την εποχή και κατατάσσονται στις έμμεσες πηγές πληροφόρησης. 

Οι νεκροί ενταφιάζονται σε θαλαμωτούς, λακκοειδείς και «υβριδικούς» τάφους (δηλαδή ταφικά μνημεία που διαθέτουν στοιχεία των θαλαμωτών, όπως ο δρόμος και ο θάλαμος, ο οποίος όμως εδώ είναι εξαιρετικά μικρός, αλλά που έμειναν ημιτελή και δεν χρησιμοποιήθηκαν όπως οι θαλαμωτοί και των οποίων οι αιτίες κατασκευής παραμένουν ασαφείς – αδυναμία ολοκλήρωσης, αιφνίδιος θάνατος πολλών μελών της κοινότητας, κατασκευαστικές αδυναμίες;) και όχι σε θολωτούς τάφους. Στην περίπτωση των θαλαμωτών τάφων εξακολουθούν όμως να χρησιμοποιούνται ταφικοί λάκκοι ή πλευρικές κόγχες, προκειμένου να ταφεί το σύνολο της οικογένειας σε ένα μνημείο. 

Οι λακκοειδείς είτε συγκροτούνται σε αυτόνομο νεκροταφείο, όπως στην Καυκανιά, κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ, είτε ανοίγονται μεταξύ νεκροταφείων θαλαμωτών, όπως στο Στρέφι και τον Αρβανίτη. Στη δεύτερη περίπτωση «διαμερισματοποιούνται», δηλαδή χωρίζονται σε μικρότερα τμήματα ή θήκες ενταφιασμών ή διαιρούνται με απλό, πρόχειρα κατασκευασμένο τοιχάριο, όπως στο Στρέφι, ή με επιμελημένη ξερολιθιά, όπως στον Αρβανίτη. Τα κτερίσματα δηλώνουν ότι δεν παρατηρείται υπέρμετρη συσσώρευση πλούτου ή κοινωνικής και πολιτικής δύναμης σε συγκεκριμένα άτομα ή πληθυσμιακές ομάδες.

 
Οι «ακρίτες» της περιοχής της Ολυμπίας εξακολουθούν να διατηρούν στενές σχέσεις με τη Μεσσηνία, κάποια ταφικά κτερίσματα είναι μάλλον μεσσηνιακής προέλευσης, ενώ εμφανίζονται και σχήματα όπως για παράδειγμα οι τρίωτοι αμφορείς, τα οποία επιχωριάζουν στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο και δεν απαντούν συχνά εκτός αυτής. Στο σχηματολόγιο της περιόδου κυριαρχούν τα αλάβαστρα, οι ψευδόστομοι και οι απιόσχημοι πιθαμφορίσκοι.

Ο διάκοσμος περιορίζεται σε γραμμικά και αφηρημένα σχέδια, όπως αγκώνες σε ψευδοστόμους και τρίωτους αμφορείς, δικτυωτό σε αλάβαστρα και απιόσχημους πιθαμφορίσκους και σπάνια σε ψευδόστομους, ενάλληλες γωνίες, φυλλοφόρος σε πιθαμφορίσκους, ψευδόστομους και αλάβαστρα, σχηματοποιημένο μυκηναϊκό άνθος, αχιβάδα κ.λπ..

Στιλιστικά, η Ηλειακή κεραμική κατά την ΥΕ ΙΙΙΑ/Β διαχωρίζεται σε δύο κατηγορίες αγγείων. Η πρώτη περιλαμβάνει σχήματα κλειστών, τα οποία δεν φέρουν εξεζητημένη διακόσμηση και συνήθως αποδίδονται ολόβαφα, όπως οι δίωτοι αμφορείς και τα άωτα αλαβαστροειδή. Στην ίδια ομάδα πρέπει να ενσωματωθούν και τα αγγεία πόσεως, όπως τα κυάθια.

 
Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν οι ψευδόστομοι, οι αμφορείς, οι απιόσχημοι πιθαμφορίσκοι. Τα συγκεκριμένα αγγεία διακοσμούνται με τα συνήθη για την υπόλοιπη μυκηναϊκή επικράτεια μοτίβα, ο πηλός και το επίχρισμά τους είναι καλύτερης ποιότητας, ενώ το σχήμα αποδίδεται προσεκτικά. 

Συγκεκριμένα διακρίνονται:

- Ταυτόσημη ταφική πρακτική. Οι νεκροί ενταφιάζονται σε θαλαμωτούς τάφους, αποτίθενται επί του φυσικού εδάφους (σποραδικά σε λάκκους και σπάνια σε κόγχες του δρόμου), οι δευτερογενείς ταφές (ανακομιδές) παραμερίζονται και εάν απαιτηθεί η διενέργεια πρόσθετων ταφών, λαξεύονται παραθάλαμοι (Αγία Τριάδα). Όστρακα, προερχόμενα από τα νεκροταφεία της Αγίας Τριάδας και του Κλαδέου, απεικονίζουν την πρόθεση και την εκφορά των νεκρών, αποκαλύπτοντας με λεπτομέρειες την ταφική πρακτική. Στο κέντρο της σκηνής πρόθεσης στο όστρακο από την Αγία Τριάδα, εικονίζεται ανδρική μορφή, ξαπλωμένη σε νεκρική κλίνη. Κάτω από την κλίνη κείται, με όρθιο το κεφάλι, κάποιο κατοικίδιο, πιθανώς σκύλος ή γάτα. Στα δεξιά της κλίνης έχει αποδοθεί ανδρική μορφή, με σαφή υποδήλωση του φύλου και σε μετωπική στάση, ενώ στα αριστερά έχουν τοποθετηθεί δύο γυναίκες–θρηνωδοί, σε μετωπική στάση και με το κεφάλι τους στραμμένο προς το νεκρό. 

Το όστρακο του Κλαδέου συμπληρώνει θεματικά την προαναφερθείσα παράσταση, καθώς εικονίζει εκφορά νεκρού. Δύο ανδρικές μορφές μεταφέρουν στα χέρια τη νεκρική κλίνη με το νεκρό. Πίσω από αυτούς ακολουθεί γυναικεία μορφή με τη χαρακτηριστική χειρονομία της θρηνωδού και πιθανώς δεύτερη, από την οποία σώζονται μόνο τα πόδια. Η απόδοση των μορφών είναι πανομοιότυπη με αυτή της Αγίας Τριάδας. Τόσο το θέμα όσο και η τεχνοτροπική απόδοση των μορφών βρίσκει παράλληλα σε παραστάσεις πρόθεσης της γεωμετρικής περιόδου, δηλώνοντας την αδιάσπαστη συνέχεια και τον γνήσια συντηρητικό χαρακτήρα των εθίμων ταφής.

 
- Στις ορεινές κοινότητες παραμένει η έννοια της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Οι πλουσιότεροι σε κτερίσματα και πλέον επιμελώς λαξευμένοι τάφοι καταλαμβάνουν το κέντρο του νεκροταφείου, ενώ οι φτωχότεροι και πρόχειρα κατασκευασμένοι την περιφέρειά του. Κάποιοι θαλαμωτοί τάφοι περιέχουν αποκλειστικά κεραμική, σε άλλες περιπτώσεις τα αγγεία συνυπάρχουν με ευρήματα από υαλόμαζα, ημιπολύτιμους λίθους, φαγεντιανή, οστό και σπανιότερα από μέταλλο. Τα ευρήματα από το Στραβοκέφαλο και πρόσφατα από τη θέση «Καραβά» Καυκανιάς δηλώνουν τη χρήση των πλακιδίων υαλόμαζας για την κατασκευή νεκρικών διαδημάτων.

- Οι ταφές «πολεμιστών» είναι σπάνιες. Ουσιαστικά, μόνο ένας τάφος της Αγίας Τριάδας μπορεί να χαρακτηρισθεί ως τέτοιος. Αντίθετα, αρκετοί τάφοι που περιέχουν ως κτερίσματα πληθώρα και ποικιλία αμυντικών και επιθετικών όπλων, έχουν εντοπισθεί και ερευνηθεί στην Αχαΐα, όπως στην Κρήνη και την Καλλιθέα. Ίσως λοιπόν η ένταξη της κοινότητας της Αγίας Τριάδας στο πολιτικό και διοικητικό σύστημα της Αχαΐας εξασφάλιζε την ασφάλεια των κατοίκων της πρώτης.

- Διαμορφώνονται ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κεραμικής, που απαντούν αρκετά συχνά στη βορειοδυτική Πελοπόννησο, την Κεφαλονιά και την Κεντρική–Ανατολική Στερεά Ελλάδα (εικ. 25-27), όπως :

 
α) Ο εντοπισμός δίωτων και τετράωτων αμφορέων μεγάλων διαστάσεων. Αντίθετα, δεν κατασκευάζονται τρίωτοι ούτε δίωτοι αμφορείς με τις λαβές στον ώμο, σχήματα που απαντούν συχνά κυρίως στην κεντρική Ηλεία. Επισημαίνονται επίσης πτηνόσχημοι ασκοί (μόνο ένας στην κεντρική Ηλεία) καθώς και κυλινδρικά ή τριποδικά αλάβαστρα. Επιπλέον, παρατηρούνται μικρά ποσοστά αγγείων πόσεως. Η προσφορά μεγάλων αμφορέων στους νεκρούς ίσως δηλώνει μεταβολή στην οικονομία αλλά και στις ταφικές πρακτικές. Όσοι βίωσαν την καταστροφή των ανακτορικών κέντρων επιθυμούν την αποθησαύριση υλικών αγαθών, και οι αμφορείς συμβάλλουν στην εξασφάλιση εφοδίων για το «ταξίδι» των νεκρών προς την αιωνιότητα.

β) Η παρουσία προχοϊκών κυάθων στην Κεφαλονιά, την Ιθάκη και την Ηλεία (ορισμένα ηλειακά εντάσσονται στην ΥΕ ΙΙΙΒ).

γ) Ο διάκοσμος του σώματος διαφοροποιείται έντονα συγκριτικά με τα αντίστοιχα δείγματα της ΥΕ ΙΙΙΑ/Β. Ο κεραμέας τείνει είτε να αποδώσει ολόβαφο το μέγιστο τμήμα του αγγείου πλην του ώμου είτε να το καλύψει με ισομεγέθεις και σε ίσες αποστάσεις τοποθετημένες ταινίες, όπως παρατηρείται σε ψευδόστομους, δίωτους και τετράωτους αμφορείς και σε ληκύθους.

 
δ) Ο ώμος διακοσμείται με γραμμικά ή αφηρημένα μοτίβα, ενώ γίνονται δημοφιλή τα πολλαπλά επάλληλα ημικύκλια, που αποδίδονται σε διάφορες παραλλαγές (περίστικτα, κροσσωτά).

ε) Η χρήση αποκομμένων βάσεων κυλίκων ή κρατήρων ως πώματα αγγείων. Το φαινόμενο παρατηρείται στη διάρκεια της ΥΕ ΙΙΙ και επιχωριάζει στην Ηλεία.

στ) Δεν εντοπίζονται σκύφοι ή κύλικες, που είχαν γίνει εξαιρετικά δημοφιλείς στη βορειοανατολική Πελοπόννησο.

Επίλογος

Το τέλος κάθε επιστημονικής μελέτης αφήνει ανοιχτά ερωτήματα, τα οποία θα κληθούν επόμενοι ερευνητές να απαντήσουν, έχοντας πιθανώς στη διάθεσή τους νεότερα αρχαιολογικά δεδομένα, πληρέστερη στρωματογραφική τεκμηρίωση και ικανοποιητική διεπιστημονική υποστήριξη. Η Ηλεία τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει αποδώσει σημαντικά ταφικά σύνολα, τα οποία έχουν αλλάξει την άποψή μας για το ρόλο της περιοχής κατά τη διάρκεια της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.

Ο Dickinson, το 1982, θεωρούσε το ρόλο της ασήμαντο, τα δεδομένα όμως δείχνουν ότι η περιοχή αυτή αποτέλεσε ζωντανό, δημιουργικό και παραγωγικό τμήμα ενός πολιτισμού, που δεν υπήρξε στάσιμος. Οι κάτοικοι της Ηλείας, εκμεταλλευόμενοι τις άριστες κλιματολογικές συνθήκες, την εύφορη γη και τη στρατηγική της θέση ανέπτυξαν έναν πολιτισμό, του οποίου τις ιδιαιτερότητες τώρα αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε. 

Η έρευνα όμως, όπως και η ζωή, συνεχίζεται προσφέροντας πάντα νέα, επιστημονικά τεκμηριωμένα αποτελέσματα.

ΘΟΛΩΤΟΙ ΤΑΦΟΙ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 

Οι θολωτοί τάφοι, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην επικράτεια του βασιλείου του Νέστορα στη Μεσσηνία, που θεωρείται «η πατρίδα του θολωτού τάφου», πριν εξαπλωθούν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στη Μεσσηνία υπάρχουν οι περισσότεροι θολωτοί τάφοι όλης της Ελλάδας, που χρονολογούνται από τα τέλη του 17ου αιώνα π.Χ. και εδώ συναντάται όλη η αλυσίδα της αρχιτεκτονικής τους εξέλιξης ως το 1200 π.Χ., οπότε έπαψε η κατασκευή των πολυτελών μνημείων. Πρόσφατες αρχιτεκτονικές μελέτες και φωτογραφικές αποτυπώσεις της κατάστασης και της παθολογίας των 33 θολωτών τάφων της Μεσσηνίας δεν υπάρχουν. Σε αρκετούς, η εικόνα που υπάρχει είναι αποσπασματική και χρειάζονται πρόσθετες ανασκαφές.

Είναι κτισμένοι κατά τον εκφορικό τρόπο, από τέλεια αρμοσμένες στρώσεις πελεκητών λίθων χωρίς συνδετικό υλικό και κλείνουν με μια πλάκα, το «κλειδί». Οι μικροί δεν ξεπερνούν σε διάμετρο και ύψος τα 4-6 μ. και άλλοι φθάνουν τα 14 μ. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς θεωρούνται: ο θολωτός τάφος στην Πύλο, στο όρος Μάλθη (Βασιλικό)που είναι ο πιο καλοδιατηρημένος της Ελλάδας, οι 4 Θολωτοί Τάφοι στην Περιστεριά που χαρακτηρίζονται ως οι «Μυκήνες της Δυτικής Πελοποννήσου» (στο εσωτερικό τους υπήρχαν πολλά αντικείμενα, όπως κοσμήματα, είδη καθημερινής χρήσης κ.ά.), αυτός της Άνθειας, ο θολωτός τάφος του διαδόχου του Νέστορα Θρασυμήδη στη Βοϊδοκοιλιά, οι 2 θολωτοί τάφοι στον Εγκλιανό κι ο παλαιότερος της ηπειρωτικής χώρας στην τοποθεσία «Οσμάναγα», του Κορυφασίου.  

ΕΓΚΛΙΑΝΟΥ - ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΝΕΣΤΩΡΑ

Κατά την Πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή (1550-1400 π.Χ.) ο Εγκλιανός εξελίσσεται σε μείζον οικιστικό κέντρο της περιοχής. Ο οικισμός της εποχής αυτής επάνω στο λόφο έχει οχυρωματικό περίβολο, με κυρία πόλη στη βόρεια πλευρά, ενώ διαθέτει και κεραμικό κλίβανο για τη μαζική παραγωγή αγγείων. Την πρώιμη ακμή του Εγκλιανού μαρτυρούν και τα πλούσια περιεχόμενα των άμεσα γειτονικών τάφων, κυρίως του Θολωτού Τάφου Βαγενά, του Θολωτού Τάφου IV (Επάνω Εγκλιανού) και του Θαλαμοειδους Τάφου Ε-8.

Ο ένας (Θολωτός τάφος ΙΙΙ), στον Κάτω Εγκλιανό, είναι ορατός δίπλα σε παλαιό αγροτικό οικίσκο, 35 μ. περίπου ΒΔ του δρόμου Χώρας-Πύλου και βρίσκεται 1 χλμ. περίπου ΝΔ του λόφου του Εγκλιανού. Αποκαλύφθηκε το 1939, από την Elizabeth Pierce-Blegen και δημοσιεύθηκε το 1973, από τον Carl Blegen. Ο τάφος φαίνεται ότι κτίσθηκε το α’ ήμισυ του 15ου αιώνα π.Χ. και παρέμεινε σε χρήση, πιθανότατα από τη βασιλική οικογένεια του Εγκλιανού μέχρι και τον 13ο αιώνα π.Χ. Έχει δρόμο μήκους 8,10 μ., είσοδο ύψους 3,10 μ. και ταφικό θάλαμο διαμέτρου 7,66 μ. Σώζεται σε ύψος μόλις 30 εκ. 

O θόλος του βρέθηκε πεσμένη και το περιεχόμενο του θαλάμου διαταραγμένο. Υπολογίζεται ότι θα περιείχε τουλάχιστον 16 νεκρούς. Μέσα σε 6 άθικτες λακκοειδείς ταφές στο δάπεδό του βρέθηκαν μεταξύ άλλων πολύτιμων αντικειμένων, 4 μεγάλοι πίθοι μ’ ένα σκελετό ο καθένας, 22 χάλκινα ξίφη και εγχειρίδια, χάλκινα σκεύη και πολλά αγγεία. Σήμερα κανένα μέρος του τάφου δεν είναι ορατό καθώς το δάπεδο και οι λακκοειδείς ταφές έχουν καταχωθεί για λόγους προστασίας. Αν και συστηματικά συλημένος, ο τάφος απέδωσε πολλά αξιόλογα ευρήματα που σήμερα φυλάσσονται στο Εθνικό Μουσείο στην Αθήνα. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται χρυσά κοσμήματα, ένας σφραγιδόλιθος, ψήφοι (χάνδρες) κι άλλα μικροαντικείμενα από φαγεντιανή και υαλόμαζα και κομμάτια σκευών ή άλλων αντικειμένων από ελεφαντόδοντο με σκαλιστή διακόσμηση. 

Ανάμεσα στα αγγεία του τάφου, υπάρχει και ένας Συρο-παλαιστινιακός αμφορέας του είδους που γνωρίζουμε και από άλλους μυκηναϊκούς τάφους και θέσεις στην Αργολίδα και στην Αττική.

Ο άλλος βασιλικός τάφος (Θολωτός τάφος IV), στον Άνω Εγκλιανό, βρίσκεται σε απόσταση 145 μ. περίπου ΒΑ του Ανακτόρου, 70 μ. περίπου από το λόφο, στην άκρη ενός ελαιώνα. Ερευνήθηκε το 1953 και δημοσιεύθηκε 20 χρόνια αργότερα από τον Λόρδο William Taylor. Η πεσμένη θόλος του αναστηλώθηκε το 1957, από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Ο δρόμος του έχει μήκος 10,50 μ., το στόμιο του έχει ύψος 4,55 μ. και βάθος 4,62 μ. και η διάμετρος του θαλάμου του είναι 9,35 μ. Στο δάπεδο του θαλάμου βρέθηκαν ένας μεγάλος ημικυκλικός λάκκος προορισμένος για ταφές (ανακομιδές) και ένας κτιστός τάφος («σαρκοφάγος»). Υπολογίζεται ότι στο θάλαμο θα είχαν ενταφιασθεί τουλάχιστον 17 άτομα της άρχουσας τάξης, άνδρες και γυναίκες. Ο ταφικός θάλαμος είχε βάναυσα συληθεί ήδη κατά την Αρχαιότητα και τα πάντα στο εσωτερικό του βρέθηκαν διασκορπισμένα. 

Ο τάφος κατασκευάσθηκε κατά την πρώτη Μυκηναϊκή φάση (1550-1500 π.Χ.) και χρησιμοποιήθηκε, αναμφίβολα για διαδοχικές βασιλικές ταφές, σε όλη τη διάρκεια του 15ου αιώνα π.Χ., ίσως και μέχρι τον 13ο αιώνα π.Χ. Από τα πολυάριθμα πολύτιμα αντικείμενα που διασώθηκαν από τον τάφο και βρίσκονται, τα περισσότερα, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, μπορούμε να φαντασθούμε τον αρχικό πλούτο του.

Περιλαμβάνουν ένα σημαντικό αριθμό κοσμημάτων και άλλων αντικειμένων από χρυσό, ανάμεσα τους 4 χρυσές γλαύκες, 4 σφραγιδόλιθους, μια χρυσή βασιλική σφραγίδα με παράσταση πτερωτού γρύπα εμβληματικού χαρακτήρα, πλήθος ψήφων, κυρίως από αμέθυστο και ένα χρυσό δακτυλίδι με απεικόνιση ιερού κορυφής Μινωικού τύπου.