Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι είναι δυνατόν να αντιδράσουν σε ένα κείμενο: ο κυρίαρχος, ο διαπραγματευτικός και ο αντίπαλος. Στην κυρίαρχη ανάγνωση ενός κειμένου, κάποιος δέχεται τα μηνύματα όπως παρουσιάζονται. Σε μια διαπραγματευτική αντίδραση, ο αναγνώστης μπορεί να αμφισβητήσει κάποιο συγκεκριμένο ισχυρισμό, αλλά δέχεται τις γενικές τάσεις ή ερμηνείες του κειμένου. Τέλος, μια αντίπαλη αντίδραση απορρίπτει αυτές τις κυρίαρχες τάσεις και ερμηνείες.
Ο αναγνώστης «επανατοποθετείται» ο ίδιος σε σχέση με το κείμενο και
παίρνει τη θέση του καταπιεζόμενου. Αυτά, βέβαια, δεν είναι τίποτε
περισότερο από ιδανικοί τύποι και πολλές αντιδράσεις θα είναι ένας
αντιφατικός συνδυασμός και των τριών.
Αλλά το ζήτημα είναι ότι όχι μόνο τα ίδια τα κείμενα έχουν αντιφατικά στοιχεία, αλλά ότι τα ακροατήρια κατασκευάζουν τις δικές τους αντιδράσεις στα κείμενα. Δεν τα δέχονται παθητικά, αλλά τα διαβάζουν ενεργητικά, βασισμένα στις εμπειρίες της κοινωνικής τους τάξης, της φυλής, του κοινωνικού φύλου και της θρησκείας τους- αν και πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι υπάρχουν θεσμικοί περιορισμοί στις αντίπαλες αναγνώσεις.
Χρειάζεται να γίνει πολλή δουλειά για να ερευνήσουμε τους τρόπους με τους οποίους οι μαθητές (και οι εκπαιδευτικοί) αποδέχονται, ερμηνεύουν, επανερμηνεύουν ή απορρίπτουν, μερικά/ή και συνολικά, κείμενα. [...] Όμως, απλώς, δεν μπορούμε ποτέ να καταλάβουμε πλήρως τη δύναμη του κειμένου, τι κάνει ιδεολογικά και πολιτικά (ή εκπαιδευτικά, σ’ αυτή την περίπτωση), αν δεν λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη τους τρόπους με τους οποίους οι μαθητές πραγματικά το διαβάζουν- όχι μόνο ως άτομα, αλλά ως μέλη κοινωνικών ομάδων, με τις ιδιαίτερες κουλτούρες και ιστορίες τους.
Αλλά το ζήτημα είναι ότι όχι μόνο τα ίδια τα κείμενα έχουν αντιφατικά στοιχεία, αλλά ότι τα ακροατήρια κατασκευάζουν τις δικές τους αντιδράσεις στα κείμενα. Δεν τα δέχονται παθητικά, αλλά τα διαβάζουν ενεργητικά, βασισμένα στις εμπειρίες της κοινωνικής τους τάξης, της φυλής, του κοινωνικού φύλου και της θρησκείας τους- αν και πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι υπάρχουν θεσμικοί περιορισμοί στις αντίπαλες αναγνώσεις.
Χρειάζεται να γίνει πολλή δουλειά για να ερευνήσουμε τους τρόπους με τους οποίους οι μαθητές (και οι εκπαιδευτικοί) αποδέχονται, ερμηνεύουν, επανερμηνεύουν ή απορρίπτουν, μερικά/ή και συνολικά, κείμενα. [...] Όμως, απλώς, δεν μπορούμε ποτέ να καταλάβουμε πλήρως τη δύναμη του κειμένου, τι κάνει ιδεολογικά και πολιτικά (ή εκπαιδευτικά, σ’ αυτή την περίπτωση), αν δεν λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη τους τρόπους με τους οποίους οι μαθητές πραγματικά το διαβάζουν- όχι μόνο ως άτομα, αλλά ως μέλη κοινωνικών ομάδων, με τις ιδιαίτερες κουλτούρες και ιστορίες τους.
Για κάθε εγχειρίδιο, λοιπόν, υπάρχουν πολλαπλά κείμενα- αντιφάσεις
στο εσωτερικό του, πολλαπλές αναγνώσεις του και διαφορετικές χρήσεις. Τα
σχολικά εγχειρίδια- ας θεωρηθούν ως τέτοια τα τυποποιημένα, ανά σχολική
τάξη, συγεκριμένα βιβλία που τόσο αγαπούν τα σχολικά συστήματα, ή τα
μυθιστορήματα, τα εμπορικά βιβλία και τα εναλλακτικά υλικά τα οποία οι
εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν, είτε για να συμπληρώσουν αυτά τα βιβλία
είτε, απλά, για να τα αντικαταστήσουν- αποτελούν τμήμα μιας περίπλοκης
ιστορίας της πολιτικής της κουλτούρας.
Μπορεί να υποδηλώνουν εξουσία (όχι πάντα νομιμοποιημένη) ή ελευθερία. Και οι κριτικοί εκπαιδευτικοί, σε πολλές χώρες, έχουν μάθει πολλά για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ακόμα και το πιο συντηρητικό υλικό σε δραστηριότητα αναστοχασμού ή αμφισβήτησης, η οποία αποσαφηνίζει με τους μαθητές τις πραγματικότητες που αυτοί (εκπαιδευτικοί και μαθητές) βιώνουν και κατασκευάζουν. Μπορούν να ψάξουν, όπως τόσοι πολλοί έχουν κάνει, για υλικά και εμπειρίες που δείχνουν τη σημαντική δυαντότητα εναλλακτικών και αντίπαλων ερμηνειών του κόσμου, που ξεπερνούν την απλή αναφορά.[...]
Αν το αναγνωρίσουμε αυτό, τότε, πρόκειται, επίσης, να αναγνωρίσουμε ότι το καθήκον μας, ως κριτικά και δημοκρατικά σκεπτόμενων παιδαγωγών, είναι πολιτικό. Πρέπει να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε το τεράστιο δυναμικό των κυρίαρχων θεσμών να αναπαράγονται «όχι μόνο στις υλικές βάσεις και δομές τους, αλλά στις καρδιές και τα μυαλά των ανθρώπων».
Αλλά, την ίδια ακριβώς στιγμή- και ιδιαίτερα τώρα με τη Δεξιά να είναι τόσο ισχυρή και με την αυξανόμενη προσοχή της σε πολιτικές σε τοπικό, περιφερειακό και πολιτειακό επίπεδο- δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε τη δύναμη των λαϊκών οργανώσεων, των πραγματικών ανθρώπων, να αγωνίζονται, να αντιστέκονται και να μετασχηματίζουν αυτούς τους θεσμούς.
Η πολιτισμική εξουσία, ό, τι θεωρείται ως νομιμοποιημένη γνώση, οι κανόνες και οι αξίες που εκπροσωπούνται στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου, όλα αυτά αποτελούν σημαντικές αρένες, στις οποίες θα επιλύσουν τις διαφορές τους οι θετικές και αρνητικές σχέσεις εξουσίας που περιβάλλουν το κείμενο. Και όλα αυτά αφορούν στις ελπίδες και τα όνειρα των πραγματικών ανθρώπων, σε πραγματικούς θεσμούς, σε πραγματικές σχέσεις ανισότητας.
Michael Apple, Επίσημη Γνώση, εκδ. Επίκεντρο, σελ171-173, Θεσσαλονίκη, 2008
Μπορεί να υποδηλώνουν εξουσία (όχι πάντα νομιμοποιημένη) ή ελευθερία. Και οι κριτικοί εκπαιδευτικοί, σε πολλές χώρες, έχουν μάθει πολλά για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ακόμα και το πιο συντηρητικό υλικό σε δραστηριότητα αναστοχασμού ή αμφισβήτησης, η οποία αποσαφηνίζει με τους μαθητές τις πραγματικότητες που αυτοί (εκπαιδευτικοί και μαθητές) βιώνουν και κατασκευάζουν. Μπορούν να ψάξουν, όπως τόσοι πολλοί έχουν κάνει, για υλικά και εμπειρίες που δείχνουν τη σημαντική δυαντότητα εναλλακτικών και αντίπαλων ερμηνειών του κόσμου, που ξεπερνούν την απλή αναφορά.[...]
Αν το αναγνωρίσουμε αυτό, τότε, πρόκειται, επίσης, να αναγνωρίσουμε ότι το καθήκον μας, ως κριτικά και δημοκρατικά σκεπτόμενων παιδαγωγών, είναι πολιτικό. Πρέπει να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε το τεράστιο δυναμικό των κυρίαρχων θεσμών να αναπαράγονται «όχι μόνο στις υλικές βάσεις και δομές τους, αλλά στις καρδιές και τα μυαλά των ανθρώπων».
Αλλά, την ίδια ακριβώς στιγμή- και ιδιαίτερα τώρα με τη Δεξιά να είναι τόσο ισχυρή και με την αυξανόμενη προσοχή της σε πολιτικές σε τοπικό, περιφερειακό και πολιτειακό επίπεδο- δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε τη δύναμη των λαϊκών οργανώσεων, των πραγματικών ανθρώπων, να αγωνίζονται, να αντιστέκονται και να μετασχηματίζουν αυτούς τους θεσμούς.
Η πολιτισμική εξουσία, ό, τι θεωρείται ως νομιμοποιημένη γνώση, οι κανόνες και οι αξίες που εκπροσωπούνται στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου, όλα αυτά αποτελούν σημαντικές αρένες, στις οποίες θα επιλύσουν τις διαφορές τους οι θετικές και αρνητικές σχέσεις εξουσίας που περιβάλλουν το κείμενο. Και όλα αυτά αφορούν στις ελπίδες και τα όνειρα των πραγματικών ανθρώπων, σε πραγματικούς θεσμούς, σε πραγματικές σχέσεις ανισότητας.
Michael Apple, Επίσημη Γνώση, εκδ. Επίκεντρο, σελ171-173, Θεσσαλονίκη, 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου