"Πατέρα στο σπίτι"

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη "Πατέρα στο σπίτι"

 

 

Τεχνικές αφήγησης

Τρόπος αφήγησης

Η αφήγηση αρχίζει με την παρουσία του μικρού παιδιού στο μικρό συνοικιακό μπακάλικο να ζητά ελεημοσύνη. Το γεγονός αυτό καθώς και η φράση-κλειδί που χρησιμοποιείται, «δεν έχουμε πατέρα στο σπίτι», αποτελούν το νήμα από το οποίο θα ξετυλιχθεί η ιστορία. Ο Παπαδιαμάντης θα αφηγηθεί την ιστορία με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζοντας στον αναγνώστη όλα όσα έχουν προηγηθεί. Έτσι η αφήγηση οργανώνεται «in media res» («στο μέσο των πραγμάτων»), δηλαδή αρχίζοντας χρονικά από τη μέση μιας υπόθεσης και όχι από την αρχή. Η τεχνική αυτή βοηθά στη διέγερση του ενδιαφέροντος των αναγνωστών, επειδή πληροφορούνται για ένα σημαντικό σημείο της ιστορίας και αναμένουν την εξέλιξή της.

Είδος αφήγησης

Η αφήγηση αρχίζει σε πρώτο πρόσωπο, καθώς ο ίδιος ο συγγραφέας εμφανίζεται ως αφηγητής: «Δεν ήτο η πρώτη φορά που το έβλεπα», «έκραξα το παιδίον και του έδωκα μιαν πεντάραν». Μετά από μια αναφορά σε άλλα γεγονότα, ο συγγραφέας συνεχίζει την αφήγησή του, αλλά τώρα δεν είναι αφηγητής ο ίδιος. Παρουσιάζει τα γεγονότα ως ένας δεύτερος αφηγητής, ο οποίος μεταφέρει τα γεγονότα όπως τα ακούει από κάποιον άλλο. Συγκεκριμένα ο δεύτερος αφηγητής είναι ο μπακάλης, που διηγείται την ιστορία του μικρού παιδιού στο συγγραφέα  ακροατή. Η τεχνική της διπλής αφήγησης, δηλαδή της ενσωμάτωσης μιας αφήγησης μέσα σε μια άλλη, ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση.

Δομή αφήγησης και αφηγηματικός χρόνος

Το διήγημα ακολουθεί μια κυκλική δομή. Ο Παπαδιαμάντης, τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος του διηγήματος, χρησιμοποιεί το ίδιο σκηνικό: το μπακάλικο και το αγόρι που ζητά  να πάρει λάδι χωρίς λεφτά, επειδή δεν υπάρχει πατέρας στο σπίτι. Το σκηνικό αυτό αποτελεί το παρόν στο χρόνο της αφήγησης. Η σκηνή  χρησιμοποιείται στην αρχή του διηγήματος ως εφαλτήριο για την αφήγηση του μύθου και εξηγεί την κατάσταση που επικρατεί στην οικογένεια του μικρού παιδιού. Η αφήγηση, σ’ αυτό το σημείο, αφορά το παρελθόν και περιέχει τα γεγονότα που εξιστορούν την εξέλιξη της κατάστασης στο φτωχικό της οικογένειας. Όλα τα στοιχεία αιτιολογούν την αρχική σκηνή, όπου το παιδί ζητά να πάρει το λάδι, δηλαδή εξηγούν το πώς περιήλθε το παιδί σ’ αυτή την κατάσταση.  Σταδιακά η αφήγηση  οδηγεί τον αναγνώστη και πάλι στην αρχική σκηνή, αλλά ως συνέπεια, ως αποτέλεσμα δηλαδή, των γεγονότων του παρελθόντος.

Οργάνωση διηγήματος

Πρόσωπα

Πρωταγωνιστές είναι άνθρωποι δυστυχισμένοι, που αντιμετωπίζουν προβλήματα ακόμη και σε επίπεδο επιβίωσης. Ο Παπαδιαμάντης ψυχογραφεί τους πρωταγωνιστές, παρουσιάζοντας τις ενέργειές τους μέσα από ρεαλιστικά στιγμιότυπα, τα οποία εξελίσσονται στη φτωχογειτονιά και στα σπίτια, όπου κατοικούν. Ο συγγραφέας, μέσα από την παρουσίαση της καθημερινής ζωής, καταφέρνει να παρουσιάσει τη μητέρα και τον πατέρα, διεισδύοντας στο βάθος της ψυχής τους. Συγκεκριμένα:

Μητέρα (Γιαννούλα):

Πρόκειται για μια αφοσιωμένη μητέρα και ένα εργατικό άνθρωπο που αγωνίζεται να συντηρήσει την οικογένειά της υπομένοντας τις ταπεινώσεις και τα αρνητικά σχόλια. Παρά τις προσπάθειές της να κρατήσει ισορροπίες στο σπίτι της, καταδικάζεται ερήμην από τη γειτονιά και τον άντρα της. Στο τέλος μένει μόνη να υπομένει τις συμφορές και τις δυσκολίες της καθημερινής επιβίωσης.

Πατέρας:

Από την αρχή παρουσιάζεται αδιάφορος για την οικογένειά του. Είναι τεμπέλης, ανεύθυνος και άσωτος παρά το ρόλο που έχει ως πατέρας. Οι ενέργειές του ταλαιπωρούν την οικογένειά του αλλά ο κοινωνικός περίγυρος δεν κατακρίνει τη συμπεριφορά του. Η εγκατάλειψη της οικογένειάς του αποτελεί είδος τιμωρίας της γυναίκας του αλλά ο ίδιος δεν φαίνεται να προβληματίζεται για τις συνέπειες των αποφάσεών του.

Αυτοβιογραφικά στοιχεία του Παπαδιαμάντη

Ο ίδιος ο συγγραφέας παρουσιάζεται στο διήγημα ως αφηγητής και αυτόπτης μάρτυρας του αρχικού επεισοδίου που εξελίσσεται στην πρώτη σκηνή. Οι καθημερινές του συνήθειες όπως η παρουσία του στο μπακάλικο της γειτονιάς και η περιγραφή της οικονομικής του κατάστασης αποτελούν στοιχεία από τη ζωή του ίδιου του συγγραφέα.

Πέρα από αυτά τα στοιχεία, στο διήγημα φαίνεται και ο εσωτερικός κόσμος του Παπαδιαμάντη και πιο συγκεκριμένα, η ανθρωπιστική πλευρά του χαρακτήρα του. Αυτό αποτελεί στοιχείο που έχει επηρεαστεί από τη θρησκευτική ηθική και το χριστιανισμό γενικότερα. Η κίνησή του, να βοηθήσει οικονομικά το μικρό παιδί αλλά και η πρόθεσή του να κοινοποιήσει τα κοινωνικά προβλήματα μέσα από ένα διήγημα αποτελούν έμπρακτες αποδείξεις.

Όσον αφορά την επιλογή του μπακάλικου ως σκηνικό για την έναρξη της διήγησης, αυτό δεν είναι άσχετο με τις καθημερινές συνήθειες του συγγραφέα. Για το θέμα αυτό παραθέτουμε απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Βαλέτα24: «Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σύχναζε στο μπακάλικο του Καχριμάνη στην οδό Σαρρή, κοντά στου Ψυρή. Εκεί έτρωγε, εκεί έπινε, εκεί συναντούσε τους φίλους του, και όποτε είχε έμπνευση, αποτραβιόταν στο βάθος κι έγραφ  κάποιο διήγημα. Ο ιδιοκτήτης του μπακάλικου, ο κυρ Δημήτρης ο Καχριμάνης τον σεβόταν και του έκανε πίστωση, ενώ του είχε πάντα φυλαγμένο φαγητό εκτός από Τετάρτες και Παρασκευές που ο Παπαδιαμάντης νήστευε και του έφερναν λαδερό φαγητό από το γειτονικό μαγειρείο του μπαρμπα-Γιώργη. Συχνά ο Παπαδιαμάντης καλούσε και τον εξάδελφό του Α. Μωραϊτίδη για να φάνε μαζί. Το μπακάλικο του Καχριμάνη το προτιμούσε γιατί διέθετε πολύ καλό κρασί. Καθόταν ώρες αμίλητος και παρατηρούσε τον κόσμο που έμπαινε για να ψωνίσει. Είκοσι ολόκληρα χρόνια σύχναζε σ’ αυτό το μαγαζί και αρκετά απ’ τα διηγήματά του τα εμπνεύστηκε από εμπειρίες που έζησε εκεί.»