ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ " Η μητέρα στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο"

Αξέχαστες μητέρες της ελληνικής πεζογραφίας 

Οκτώ μητρικές φιγούρες που, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο κι αν τα ήθη χαλαρώσουν, θα αποτελούν σημεία αναφοράς.

«Μητέρα είναι μόνο μια» λέει ο λαός και η τέχνη δεν τον διαψεύδει. Όμως, το θετικό πρόσημο που συνοδεύει τη μητρότητα στη λαϊκή θυμοσοφία δεν αποτυπώνεται κατ’ ανάγκη στην πεζογραφία και στο θέατρο – ίσως επειδή τα βιώματα που σπρώχνουν τους ανθρώπους προς την καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι από αυτά που συνδέει κανείς με ένα happy end. Λόγω της Ημέρας της Μητέρας ανατρέξαμε στην ελληνική γραμματολογία και ξεχωρίσαμε οκτώ αξέχαστες μητρικές φιγούρες που, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο κι αν τα ήθη χαλαρώσουν, θα αποτελούν σημεία αναφοράς:

1. Η Ιοκάστη από την τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος». Η ιστορία της είναι γνωστή. Γέννησε τον Οιδίποδα, αγνοώντας τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών να μην κάνει παιδιά με τον σύζυγό της Λάιο. Στη συνέχεια ο γιος σκότωσε τον πατέρα και παντρεύτηκε τη μητέρα του. Ο μύθος έδωσε λαβή σε εκατοντάδες ερμηνείες ανά τους αιώνες και το όνομα της Ιοκάστης -και του Οιδίποδα φυσικά- συνδέθηκε άρρηκτα με τη φροϋδική θεωρία (σύνδρομο της Ιοκάστης). Το συμπέρασμα; Μια αρχετυπική μητρική φιγούρα από τα έγκατα της ελληνικής μυθολογίας που έχτισε το σπίτι της στο παγκόσμιο συλλογικό υποσυνείδητο.

2. Η «Μήδεια» του Ευριπίδη. Σκότωσε τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον εραστή της. Η πράξη της αυτή την κατάταξε ανάμεσα στα «τέρατα» της παγκόσμιας λογοτεχνίας και την κατέστησε πρώιμο φεμινιστικό είδωλο –μια γυναίκα με έντονα πάθη και με το θάρρος της δικής της πολιτιστικής ταυτότητας που απαιτεί αιματηρές θυσίες για την προδοσία που υπέστη.

3. Η ανώνυμη μάνα από «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γεώργιου Βιζυηνού. Κατατρεγμένη από τις τύψεις της επειδή προκάλεσε άθελά της τον θάνατο της νεογέννητης κόρης της, η μάνα του Βιζυηνού γίνεται σκληρή, εγωίστρια και εμμονική, παραδομένη στις δεισιδαιμονίες της εποχής και παραμελεί συστηματικά τους γιους της. Το πορτρέτο της είναι μια μελέτη σε βάθος των ψυχικών δυνάμεων που απελευθερώνονται με τη μητρότητα και του τρόπου με τον οποίο αυτές μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο σε δύσβατα μονοπάτια.



4.  Η Εκάβη στο «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή.  Θεός και διάβολος ταυτόχρονα, η Εκάβη είναι η εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας που μοιράζει δεξιά κι αριστερά χαστούκια και χάδια, απόλυτα εγωκεντρική και αδιάφορη για τις επιπτώσεις των πράξεών της στους άλλους.

5. Η μητέρα στον «Επιτάφιο» του Ρίτσου. Η πιο «διάφανη» από τις μητρικές φιγούρες που μας καθόρισαν λογοτεχνικά, η μητέρα-θρηνωδός διαβάζεται σαν παρτιτούρα που περιγράφει όλη τη γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, από τον ακραίο πόνο ως την εκστατική αγάπη.

6. Η Κατερίνα από «Το βιβλίο της Κατερίνας» του Αύγουστου Κορτώ. Απούσα από τη ζωή, αλλά πάντα παρούσα στη ζωή του γιου της, η Κατερίνα, ψυχικά ασταθής, βαθιά καταθλιπτική, γραπωμένη με νύχια και με δόντια από τον άρρενα απόγονό της, τον οποίο αγαπά με μια λατρεία παθολογική, μιλάει για πρώτη φορά με τη γλώσσα της απόγνωσης.

7. Η «Μάνα, μητέρα, μαμά» του Γιώργου Διαλεγμένου. Μάνα ξεδοντιασμένη, θύμα των παιδιών της και της εποχής, η ηρωίδα του πιο γνωστού έργου του Διαλεγμένου είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος από την Εκάβη του Ταχτσή. Έχοντας παραιτηθεί από όλες τις εξουσίες της, είναι πλέον ένα ον κενό νοήματος που υπάρχει μόνο για να εξυπηρετεί τους άλλους.

8.  Η «Μαμά» της Μαργαρίτας Καραπάνου. Σκληρή, απροσπέλαστη, ανταγωνιστική, η μαμά της συγγραφέως είναι πλασμένη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της δικής της μητέρας, της συγγραφέως Μαργαρίτας Λυμπεράκη –τουλάχιστον σε αυτό το συμπέρασμα οδηγούμαστε. Το βιβλίο είναι το μοναδικό γραμμένο από γυναίκα στη λίστα μας και το δίπολο ανάγκης-απόρριψης που περιγράφει είναι ταυτόχρονα αποκαλυπτικό και τρομακτικό.

Λήδα Πιμπλή

Δέκα γυναικεία πρότυπα προς αποφυγήν. Μείνετε μακριά, αγαπημένοι και… ζωντανοί!

 

Ημέρα της γυναίκας σήμερα και η αλλεργία μας σε τέτοιου είδους εορτασμούς δεν μας αφήνει σε ησυχία, μας σπρώχνει να κάνουμε ζαβολιά. Έτσι, αντί ενός αφιερώματος όπως εκείνα που συνηθίζονται, και στο οποίο θα επαναλάβουμε πόσο υπέροχες είναι οι γυναίκες (που είναι) και πόσο πολύ τις αγαπάμε (που τις αγαπάμε), εμείς επικεντρώνουμε στην αρνητική πλευρά των δέκα χειρότερων γυναικών που «σταδιοδρομούν» στο χώρο του θεάματος. Απολαύστε τες και… μακριά από εμάς!
Μήδεια
Πολύ πριν σκοτώσει τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον άπιστο Ιάσονα σκότωσε και τεμάχισε τον αδελφό της. Το είχε το έγκλημα μέσα της, από τα νεανικά της κιόλας χρόνια, η πριγκίπισσα της Κολχίδας και ηρωίδα του Ευριπίδη και του Ανούιγ (στο θέατρο), του Κερουμπίνι (στην όπερα) του Παζολίνι (στον κινηματογράφο), ακόμα και του Παπαϊωάννου (στο χορό)… Χρεώθηκε, βεβαίως, ισοβίως την πιο αποτρόπαια πράξη που μπορεί να διαπράξει άνθρωπος: τη δολοφονία των ίδιων της των παιδιών. Έκτοτε οι παιδοκτόνοι αποκαλούνται και «Μήδειες». Όσο για τη «Μήδεια» του Μποστ («Ιάσονα, σήμερα λέω να σκοτώσω τα παιδιά»), αυτή είναι από άλλο ανέκδοτο.
Κακιά Βασίλισσα της Χιονάτης
«Καθρέφτη καθρεφτάκι μου στον τοίχο πάνω τώρα / ποια είναι η ομορφότερη σε ολόκληρη τη χώρα;»: με αυτή την ερώτηση ξεκινούσε και τελείωνε τη μέρα της η Κακιά Βασίλισσα στο παραδοσιακό ευρωπαϊκό παραμύθι «Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι» το οποίο έγινε γνωστό αρχικά από τους αδελφούς Γκριμ, και στη συνέχεια μέσα από τα κινούμενα σχέδια του Γουόλτ Ντίσνεϊ. Όσο ο καθρέφτης τη διαβεβαίωνε ότι ήταν εφάμιλλη της (ας πούμε) Σοφία Βεργκάρα, όλα ήταν μια χαρά. Το κακό ξύπνησε μέσα της όταν έκανε το λάθος, ο καθρέφτης, και της αποκάλυψε ότι υπήρχε και ομορφότερη: η Χιονάτη. Τι θα έκανε στη θέση της μια άλλη, στοιχειωδώς λογική, βασίλισσα; Θα επισκεπτόταν τον πλαστικό χειρsουργό της και θα του ζητούσε «κάνε με σαν τη Χιονάτη». Τι έκανε εκείνη; Βάλθηκε να δολοφονήσει τη Χιονάτη με το γνωστό φαρμακωμένο μήλο της. Η μοχθηρία της πληρώθηκε με τρόπο θεαματικό: Κατά μια εκδοχή έσκασε από την κακία της. Κατά μια άλλη εκδοχή υποχρεώθηκε να φορέσει δύο πυρακτωμένα παπούτσια και χορεύοντας οδηγήθηκε προς το θάνατο. Εντυπωσιακό φινάλε!
Λαίδη Μακμπέθ
Έχει μείνει στην ιστορία ως ο πιο σατανικός γυναικείος χαρακτήρας που έχει εμφανιστεί στη θεατρική σκηνή! «Παιδί» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, κινεί τα νήματα στον «Μακμπέθ» σπρώχνοντας με την ακόρεστη φιλοδοξία της τον άντρα της στην καταστροφή. Έχει γίνει και όπερα (από τον Βέρντι) και ταινία και τηλεταινία. Στο τέλος, τρελαίνεται υπό το βάρος των εγκλημάτων της και κανείς δεν στεναχωριέται γι΄ αυτό. Ειδικότητάς της ο… καθαρισμός λεκέδων για όσους με πιάνουν.
Αμιγκαΐλε
Στις διαλέκτους της Ανατολής το όνομά της σημαίνει «σιντριβάνι της χαράς» αλλά και χαρά του μπαμπά της. Στον «Ναμπούκο» του Βέρντι, ο οποίος είναι και ο μπαμπάς της (ο Ναμπούκο, όχι ο Βέρντι) μόνο χαρά δεν θα μπορούσες να τη χαρακτηρίσεις. Φθονερή, αιμοδιψής και αρρωστημένα φιλόδοξη η Αμπιγκαΐλε (Αμπιγκέιλ επί το αγγλικότερο) κάνει ό,τι μπορεί για να πάρει από την αγκαλιά της αδελφής της τον καλό της και από την αγκαλιά του πατέρα της το βασιλικό σκήπτρο του. Το δεύτερο το καταφέρνει, το πρώτο όχι. Πεθαίνει και αυτή μετανιωμένη, αφού προηγουμένως έχει ξεράσει τόνους χωλής αλλά και έχει χαρίσει στους φίλους της όπερας πολλά εντυπωσιακά υψηλά ντο. Σε αυτά οφείλεται και η συνήθης αποθέωσή της μετά την καμπαλέτα «Salgo gia», σε καμία περίπτωση στη χρυσή της την καρδιά.
Αλεξ Φόρεστ
Εν προκειμένω η Γκλεν Κλόουζ δεν «το πνίγει το κουνέλι», το βράζει το άμοιρο, για να εκδικηθεί τον καλό της (και ιδιοκτήτη του pet), ο οποίος της γύρισε την πλάτη και προτίμησε από εκείνη την οικογένειά του. Εκτός από το κουνέλι στην «Ολέθρια σχέση» κινδυνεύουν ο Μάικλ Ντάγκλας (γιατί αυτός είναι ο καλός της) και η φαμίλια του ολόκληρη, καθώς η Αλεξ Φόρεστ, η απεχθής και ψυχασθενής φόνισσα που ερμηνεύει η Κλόουζ, δεν σταματάει σε τίποτα προκειμένου να κορέσει τα εγκληματικά ένστικτά της. Τη σταματάνε, όμως, οι σεναριογράφοι του θρίλερ που γύρισε ο Αντριαν Λάιν το 1987, καθώς η ταινία έπρεπε όχι μόνο να τρομάξει αλλά και να πουλήσει, και για να πουλήσει έπρεπε να φέρει την κάθαρση: προς το τέλος η αγία αμερικανική οικογένεια κάνει την Αλεξ με τα κρεμμυδάκια. Ως και τη λυπάσαι τη σατανική…
Αννι Γουίλκς
Γέννημα θρέμμα της (διαστροφικής) πένας του Στίβεν Κινγκ η Αννι Γουίλκς μισήθηκε από το ευρύ κοινό κυρίως μέσα από την ταινία «Misery» του Ρομπ Ράινερ και την συγκλονιστική ερμηνεία της Κάθι Μπέιτς. Η σκηνή όπου η Κάθι – Αννι σπάει τα πόδια του αγαπημένου της συγγραφέα, Πολ Σέλντον, τον οποίο κρατάει φυλακισμένο σπίτι της για να τον πείσει να δώσει άλλο τέλος σε ένα από τα μυθιστορήματά του, συγκαταλέγεται στις κορυφαίες σκηνές θρίλερ όλων των εποχών. Οι ανά τον κόσμο ορθοπεδικοί ακόμα δεν πιστεύουν στο θαύμα: παρά τα συντριπτικά κατάγματα που του κατάφερε η ακατονόμαστη ο Σέλντον (κατά κόσμον Τζέιμς Κάαν) κατάφερε να ξαναπερπατήσει.
Αδελφή Τζουντ
Το πρωί καλόγρια, προϊσταμένη σε ένα άσυλο με ψυχοπαθείς εξαντλεί την αυστηρότητά της, εφευρίσκοντας απάνθρωπες τιμωρίες και κάνοντας τη ζωή των αντιπάλων της κόλαση. Το βράδυ, σέξι πενηντάρα με πολλά υποσχόμενο βλέμμα σταυρώνει ηδονικά τα πόδια της στα σκαμπό του μπαρ όπου αλιεύει ευκαιριακούς εραστές. Διχασμένη ανάμεσα στο πρέπει και στο θέλω η αδελφή Τζουντ, την οποία ερμήνευσε αριστοτεχνικά η Τζέσικα Λανγκ στο δεύτερο κύκλο του αριστουργηματικού σήριαλ «American Horror Story», είναι αδιαμφισβήτητα η πιο κακή… κακή που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στην τηλεόραση. Βεβαίως, η Λανγκ ως σπουδαία ηθοποιός κατάφερε να μας κάνει ακόμα και αυτή την απόλυτα σατανική γυναίκα σχεδόν… συμπαθή, όταν στη σύγκρουσή της με τον πραγματικά Σατανά συνετρίβη θεαματικά. Εδώ που τα λένε, τι περίμενε και αυτή!
Κρουέλα ντε Βιλ
Η πιο γνωστή κακιά της Disney, θέλει να φτιάξει τη μεγαλύτερη και καλύτερη γούνα του κόσμου, γι αυτό και απαγάγει όλα τα σκυλιά Δαλματίας του Λονδίνου και μαζί 15 κουτάβια από την οικογένεια του Πόνγκο και της Περντίτα. Η απόλυτη ασπλαχνία της απέναντι στα ζώα της δίνει περίοπτη θέση στη λίστα μας. Ειδικά σε μια εποχή που οι γούνες θεωρούνται πασέ.
Μπέβερλι Σάτφιν
Ζει στο τέλειο προάστιο, στο τέλειο σπίτι και έχει την τέλεια οικογένεια. Θα έπρεπε να είναι απόλυτα ευτυχισμένη και ήρεμη… Όμως κρύβει μέσα της τόση οργή! Και τόσο κακία! Τις οποίες εκτονώνει σκοτώνοντας τον ένα μετά τον άλλο όλους τους γείτονες, γνωστούς και φίλους που την ενόχλησαν με κάτι που είπαν, με κάτι που έκαναν… Η Κάθλιν Τέρνερ ως Μπέβερλι Σάτφιν στο «Η μαμά παραμονεύει στο σκοτάδι» του αιρετικού Τζον Γουότερς είναι η μαμά που κανένας από εμάς δεν θα ήθελε να έχει. Με τίποτα!
Η εθνική μας στρίγγλα
Γεννημένη το 1921 στην Πάτρα σπούδασε πιάνο στην Αθήνα, ζωγραφική και διακόσμηση στο Παρίσι, σκηνογραφία και ενδυματολογία δίπλα στο Γιάννη Τσαρούχη, υποκριτική στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης δίπλα στον Κάρολο Κουν. Εργάστηκε ως ηθοποιός, ραδιοφωνική παραγωγός, δημοσιογράφος και μεταφράστρια, όμως η Τασσώ Καββαδία έμεινε κυρίως γνωστή για το μοναδικό τρόπο με τον οποίο ερμήνευσε τις στρίγγλες του ελληνικού κινηματογράφου. Οπότε δεν θα μπορούσε να λείπει από το αφιέρωμά μας ως η απόλυτη κακιά που αγαπήσαμε… (Δεν χρειάζεται, αλλά ας το επισημάνουμε: στην πραγματικότητα η ηθοποιός που έφυγε από τη ζωή τον Δεκέμβριο του 2010 ήταν μια διόλου κακιά και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα γυναίκα).

Νίκος Πρίντεζης

Στη ζωή είναι όλες καλές! Στον κινηματογράφο, όμως;

H Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας είναι... σήμερα. Στη ζωή είναι όλες καλές! Στον κινηματογράφο, όμως; 

 

1. Η μάνα του Νόρμαν Μπέιτς («Ψυχώ» / «Psycho», 1960)
«Η μαμά δεν είναι και πολύ στα καλά της σήμερα» φρόντισε να ενημερώσει ο Νόρμαν Μπέιτς τη σέξι πελάτισσα του απομονωμένου μοτέλ του, λίγο πριν εκείνη βρεθεί νεκρή από απανωτές μαχαιριές στο ντους. Ποιος μπορεί να τον κατηγορήσει ότι δεν είχε δίκιο;

2. Η χολιγουντιανή μάνα (Αποκαλύψεις για μια Γυναίκα» / «Mommie Dearest», 1981)
Σύμφωνα με την κινηματογραφική βιογραφία της Τζόαν Κρόφορντ η διάσημη χολιγουντιανή ντίβα ήταν σκέτη δυνάστης στο σπίτι, μεγάλωσε τυραννικά τα παιδιά της, μισούσε τους πάντες και δεν άντεχε με τίποτα να βλέπει τσίγκινες κρεμάστρες στη ντουλάπα της! Γι’ αυτό το τελευταίο δεν αντιλέγει κανείς…
3. Η μάνα-serial killer («Η Μαμά Παραμονεύει στο Σκοτάδι» / «Serial Mom», 1994)
Στην ταινία του Τζον Γουότερς, η Καθλίν Τέρνερ είναι στην πραγματικότητα μια πολύ γλυκιά μητέρα. Το ότι της αρέσει να λύνει τα καθημερινά κακώς κείμενα της γύρω πραγματικότητάς της με ένα κουζινομάχαιρο ή με ένα τσεκούρι είναι απλή λεπτομέρεια.
4. Η ψυχροπολεμική μάνα («Ο Άνθρωπος από τη Μαντζουρία» / «The Manchurian Candidate», 1962)
Η Άντζελα Λάνσμπουρι θέλει να προστατεύσει τον γιο της πάση θυσία από την αρρώστια του Κομμουνισμού. Έστω κι αν χρειαστεί να τον υποβάλλει σε πλύση εγκεφάλου για να το πετύχει, στην ταινία του Τζον Φρανκενχάιμερ.



5. Η μάνα του Τζέισον («Παρασκευή και 13» / «Friday the 13th», 1980)
Ολόκληρες οικογένειες ξεκληρίζονται στην κατασκήνωση του Κρίσταλ Λέικ. Το μόνο που ξέρει να πει σχετικά η μαμά του μασκοφορεμένου δολοφόνου Τζέισον είναι πως προσπάθησε να κάνει το καλύτερο για το μονάκριβο αγόρι της.
6. Η θρησκόληπτη μάνα («Έκρηξη Οργής»/ «Carrie», 1976)
Με το Ευαγγέλιο ανά χείρας, η Πάιπερ Λόρι παραδίδει από το πρωί ως το βράδυ μαθήματα σεξουαλικής αποχής, ενάρετης ζωής, θρησκευτικής υστερίας και εφηβικής καταπίεσης σε τηλεπαθητική κόρη που δεν αργεί να ξεσπάσει, και με το δίκιο της εδώ που τα λέμε, στο θρίλερ του Μπράιαν Ντε Πάλμα.
7. Η τερατώδης μάνα («Precious», 2008)
Για να είσαι παιδί της Mo’Nique στην ταινία του Λι Ντάνιελς χρειάζεσαι γερό στομάχι και, το κυριότερο, γερό κεφάλι. Για να δέχεσαι με περηφάνια το τηγάνι που θα προσγειώνει τακτικά επάνω σου.
8. Η αφόρητη μάνα («Πέτα τη Μαμά από το Τρένο» / «Throw Momma From the Train», 1987)
Ενώ η υπερήλικας Αν Ράμσεϊ ονειρεύεται μια καλύτερη σύνταξη, ο κανακάρης της (και σκηνοθέτης της χιτσκοκικής αυτής κωμωδίας), Ντάνι Ντε Βίτο, έχει μπουχτίσει από τις απαιτήσεις της και σκέφτεται να επισπεύσει τη δολοφονία της.
9. Η μάνα-κακιά πεθερά («Hush», 2008)
Καμιά γυναίκα δεν θα αφήσει η Τζέσικα Λανγκ να κλέψει την καρδιά του όμορφου γιου της. Πόσω μάλλον την Γκουίνεθ Πάλτροου, τόσο αξιαγάπητη και γλυκιά που μπορεί να σε οδηγήσει στην τρέλα.
10. Η σαλεμένη μάνα («Mother’s Day», 1980)
Όσοι θεατές είχαν την ατυχία να δουν το κακόφημο σαδιστικό φιλμάκι του Τσαρλς Κάουφμαν ξέρουν ότι η Μπέατρις Πονς μπορεί να μην σπούδασε τα δυο αγόρια της. Τα ανέθρεψε όμως να γίνουν σωστοί βιαστές και δολοφόνοι.