Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος στα κόμικς

14:20 | 19 Αυγ. 2014

Γιάννης Αντωνόπουλος

...μια τεράστια κατακρεούργηση ανθρώπινης σάρκας η οποία πραγματοποιούνταν σε βάρος της νεολαίας μας, ενώ οι μεγαλύτεροι άνδρες κατεύθυναν τη θυσία και οι κερδοσκόποι πλούτιζαν και φλόγες μίσους έζωναν πατριωτικά επίσημα δείπνα και καρέκλες αρχισυντακτών... Ο σύγχρονος πολιτισμός ρημάχτηκε σε αυτά τα διάσπαρτα από εκρήξεις πεδία μάχης... (Υπήρξε) μία τερατώδης σφαγή ανθρώπων που προσεύχονταν στον ίδιο Θεό, αγαπούσαν τις ίδιες χαρές της ζωής και δε μισούσαν ο ένας τον άλλο. Το μίσος το υποδαύλιζαν οι κυβερνήτες τους, οι φιλόσοφοί τους και οι εφημερίδες τους.

Samuel Hynes, A War Imagined 

Στις 28 Ιουλίου 1914 ξεκίνησε επίσημα αυτό που αποκαλούμε Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ή αλλιώς Μεγάλος Πόλεμος, Ευρωπαϊκός Πόλεμος και Πόλεμος των Χαρακωμάτων. Ο πόλεμος που υποτίθεται ότι θα τελείωνε όλους τους πολέμους...

Ήταν στην πραγματικότητα ένας μείζων ευρωπαϊκός εμφύλιος, μια γενικευμένη ενδοευρωπαϊκή διένεξη με τα κύρια μέτωπά της στη Γηραιά Ήπειρο. Η εμπλοκή αποικιακών στρατευμάτων και αργότερα των ΗΠΑ, προσέδωσε στη σύγκρουση αυτή παγκόσμιο χαρακτήρα. Τι σημαίνει αυτό; Με πολύ απλά λόγια: για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία συμπαρασύρθηκαν σε έναν πόλεμο χώρες από όλες τις ηπείρους της γης.

Και αυτή η παγκοσμιότητα της πολεμικής σύγκρουσης είναι που άνοιξε την αυλαία στον εικοστό αιώνα, αυτή η οικουμενική ανθρωποσφαγή σηματοδότησε την αυγή της νέας εποχής των μεγάλων επιτευγμάτων αλλά και των μεγάλων τραγωδιών.

Στα μέσα εκείνου του μοιραίου καλοκαιριού η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία βομβαρδίζοντας το Βελιγράδι. Είχε προηγηθεί, ένα μήνα πριν, η δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου από νεαρό Σέρβο εθνικιστή. Ο πόλεμος έληξε με την Ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου 1918, έχοντας μέχρι τότε προκαλέσει το θάνατο περίπου 20 εκατομμυρίων ανθρώπων (κατά το ήμισυ αμάχων).

Τα αποτελέσματα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου δεν είναι διόλου αμελητέα: μετά από τέσσερα χρόνια ένας νέος κόσμος είχε γεννηθεί και ένας παλιός κόσμος είχε πεθάνει. Στη διάρκεια αυτών των τεσσάρων ετών, είχαν συντριβεί τέσσερις αυτοκρατορίες, είχε αναδειχθεί μια νέα υπερδύναμη και είχε ξεσπάσει μια επανάσταση, η επικράτηση της οποίας έμελλε να επηρεάσει, θετικά ή αρνητικά, κάθε γωνιά του πλανήτη, μέχρι και σήμερα. Εντωμεταξύ είχαν επαναχαραχθεί όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά σύνορα, αφού στα συντρίμμια των αυτοκρατοριών γεννήθηκαν νέα κράτη, διαδραματίζοντας με τη δημιουργία τους καθοριστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις (όπως η Πολωνία). Στην δική μας περίπτωση, το ελληνικό κράτος κέρδισε πολλά από τη συμμετοχή του στο πλευρό της Αντάντ, καθώς ευνοήθηκε τα μάλα από τη Συνθήκη των Σεβρών και την προσάρτηση εδαφών της Μικράς Ασίας. Το όνειρο της "Μεγάλης Ιδέας" που φαινόταν να εκπληρώνεται, έμελλε να καεί οριστικά, 3 χρόνια αργότερα, στις φλόγες της Σμύρνης.

Οι συνέπειες του Μεγάλου Πολέμου 1914-1918

«Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έθεσε επί ποδός πολέμου 65.000.000 άντρες, άφησε πάνω από 8.000.000 νεκρούς και άλλους 21.000.000 τραυματίες. Σάρωσε τέσσερις από τις παλιές αυτοκρατορίες της ηπείρου και έκανε την Ευρώπη «ένα εργαστήριο πάνω σ’ ένα τεράστιο νεκροταφείο» σύμφωνα με τη ρήση του Τσέχου πολιτικού Τόμας Μάζαρικ». Mark Mazower,  Η Σκοτεινή Ήπειρος.

Οι συνέπειες του Μεγάλου Πολέμου ήταν βαθιές και αναντίστρεπτες σε όλους τους τομείς του πολιτισμού. Η φρίκη των χαρακωμάτων και των δηλητηριωδών αερίων, η πρώτη εφαρμογή της μαζικής εξόντωσης και η ατελείωτη ματαιότητα των μακρόχρονων συγκρούσεων χάραξαν βαθύτατα τον ψυχισμό του μέσου Ευρωπαίου. Αυτή η απελπισία οδήγησε στην αμφισβήτηση όλων των παραδοσιακών αξιών, επηρέασε την οικονομία και αποτυπώθηκε στην τέχνη, στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στον κινηματογράφο, αλλά και σε κάθε πνευματική δραστηριότητα.

Η εκδικητική αμετροέπεια που επιφύλαξαν οι νικητές απέναντι στους ηττημένους, κυρίως όπως εκφράστηκε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919), αλλά και η ασταθής  μεσοπολεμική τάξη πραγμάτων που κατέληξε στην καταστροφική οικονομική χρεοκοπία του 1929, υπονόμευσαν εξαρχής κάθε ίχνος αξιοπιστίας του κοινοβουλευτισμού. Απόψεις ότι η κρίση θα ξεπεραστεί με την υιοθέτηση αυταρχικών, μη-δημοκρατικών "λύσεων", π.χ. δια της επιβολής δικτατορίας, ήταν δημοφιλείς ακόμη και ανάμεσα σε προσωπικότητες υπεράνω αντιδημοκρατικής υποψίας. 

Η νοσηρότητα του μεσοπολεμικού σκηνικού δεν επέτρεψε την εμπέδωση μιας κουλτούρας ειρήνης και ανεκτικότητας. Τουναντίον. Αρκετά φωτισμένα μυαλά διείδαν από πολύ νωρίς ότι στο άμεσο μέλλον πρόκειται να διαψευσθεί με τον πιο τραγικό τρόπο η βεβαιότητα μιας ολόκληρης γενιάς ότι δεν πρόκειται να επαναληφθεί ο εφιάλτης του 1914.

Τελικά ο εφιάλτης όχι απλώς επαναλήφθηκε, αλλά αυτή τη φορά ήταν ακόμα πιο οδυνηρός, ακόμα πιο αδιανόητος. Είκοσι χρόνια μετά την κατάπαυση του πυρός στο δυτικό μέτωπο, ένας νέος πόλεμος θα πυροδοτούσε την ευρωπαϊκή μπαρουταποθήκη, με ανεπανάληπτες συνέπειες για την παγκόσμια ειρήνη. Η θνησιγενής και "ανάπηρη" Δημοκρατία της Βαϊμάρης, που προέκυψε από τη συνθήκη του 1919, είχε ήδη εκτελεστεί προ έξι βημάτων, λίγα χρόνια πριν. Αλλά και η δημοκρατία εν γένει στην Ευρώπη, ήταν πτώμα σεσηπώς, ποδοπατημένο από τις μπότες των φασιστικών και αυταρχικών καθεστώτων, τα οποία είχαν βιώσει το απόγειο της δόξας τους σε ένα περιβάλλον άκρως δηλητηριασμένο από το μίσος, τα πάθη και τον πολιτικό εξτρεμισμό.

Η αμεσότητα της σύνδεσης αιτίων και αιτιατών μεταξύ των συνεπειών του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου και του ξεσπάσματος του Δεύτερου, έχει υποχρεώσει την πλειονότητα των ιστορικών επιστημόνων να αντιμετωπίζουν την περίοδο 1914-1945 με τρόπο συνολικό και ενιαίο. Αρκετοί ιστορικοί, όχι τελείως αυθαίρετα, κάνουν λόγο για έναν δεύτερο "Τριακονταετή Πόλεμο" της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Ο Μεγάλος Πόλεμος στις τέχνες

Από την περιοδική έκθεση αυθεντικών αντικειμένων από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (Deutsches Historisches Museum, Βερολίνο 2014).

Έξω από τις σελίδες των αμιγώς ακαδημαϊκών συγγραμμάτων, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έχει καταγραφεί σε αρκετά λογοτεχνικά έργα και κινηματογραφικές ταινίες (χωρίς βεβαίως να συγκρίνεται κατ' ελάχιστον με την αντίστοιχη υπερπαραγωγή με θέμα τον Β' Π.Π.). Το "Αποχαιρετισμός στα Όπλα" του Έρνεστ Χέμινγουεϊ είναι και το "Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο" του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ αποτελούν ένα συγκλονιστικό, όσο και διαχρονικό "κατηγορώ" της παράνοιας του πολέμου. Και τα δυο αυτά βιβλία μεταφέρθηκαν στη μεγάλη οθόνη από τους Φρανκ Μπορζάτς και Λούις Μάιλστοουν αντίστοιχα. Συγκλονιστικές επίσης είναι οι ταινίες "Ο Τζόνι πήρε το όπλο του", "Σταυροί στο Μέτωπο", "Ο Λώρενς της Αραβίας" κ.ο.κ. (Περισσότερα εδώ)

Το ιστολόγιό μας, ωστόσο, θα εστιάσει το ενδιαφέρον του στον δικό του τομέα ενασχόλησης: την αποτύπωση της Ιστορίας στην ένατη τέχνη των κόμικς. Στην επέτειο της εκατονταετηρίδας από την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, θα επιχειρήσουμε να τον εξετάσουμε μέσα από τις σελίδες 10+1 εικονογραφηγημάτων που θέλουν να μας αφηγηθούν τη φρίκη των χαρακωμάτων. Είναι ενδιαφέρον ότι κάποια από αυτά εκδόθηκαν φέτος, με αφορμή ακριβώς την εκατονταετηρίδα.

 1. Charley's War
(Περιοδ. Battle Picture Weekly,
Βρετανία 1979-1985)
Συγγραφέας: Pat Mills
Σχεδιαστής: Joe Colquihoun

Το Charley's War ήταν μια σειρά αντιπολεμικών κόμικ στριπ που δημοσιεύονταν στο εβδομαδιαίο περιοδικό Battle Picture Weeklyαπό τον Γενάρη του 1979 μέχρι τον Οκτώβρη του1985. Το εν λόγω περιοδικό, που κυκλοφορούσε ήδη από τον Μάρτιο του '75, ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή στο βρετανικό αναγνωστικό κοινό, με θεματική τα πολεμικά κόμικς. Τα πρώτα 199 τεύχη είχαν δημοσιεύσει ιστορίες από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (με πιο χαρακτηριστικές τις D-Day Dawson, Rat Pack και Day of the Eagle). Όμως το τεύχος 200 έκανε τη διαφορά.
Με το τεύχος αυτό εγκαινιάστηκε η νέα σειρά πολεμικών ιστοριών, με επίκεντρο τον Μεγάλο Πόλεμο (Great War), ένα μάλλον παραγνωρισμένο κεφάλαιο των περιπετειών κόμικς. Σύμφωνα με τον συγγραφέα και ιστορικό των κόμικς Tim Pilcher: "Αυτή η χώρα (σ.σ. η Βρετανία) έχει μια μεγάλη παράδοση στην παραγωγή ιστοριών για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε περιοδικά όπως το Battle, το Warlord και το Commando. Κανείς δεν είχε στ' αλήθεια ασχοληθεί με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο πριν ο συγγραφέας Pat Mills και ο καλλιτέχνης Joe Colquhoun φτιάξουν τον Charley's War".


Το κόμικ αφηγείται την ιστορία του Charley Bourne, ενός 16χρονου ιδεαλιστή που ξεγέλασε τις στρατιωτικές αρχές για να καταταχθεί στο στρατό. Έχοντας την πεποίθηση ότι πράττει το πατριωτικό του καθήκον, ο Charley υπήρξε ένας από τους πολλούς εθελοντές που συμμετείχαν το 1916 στο φιάσκο της Μάχης του Somme. Το κόμικ ακολουθεί τον Charley μέχρι την Ανακωχή του '18, χωρίς να εγκαταλείπει ούτε στιγμή την... πολεμική του ενάντια στον πόλεμο.

Το Charley's War πιθανόν είναι επηρεασμένο από αμέτρητες τέτοιες αληθινές ιστορίες, όπως αυτή του Σκωτσέζου Τζον Γκίλμουρ Φέργκιουσον, που επιχείρησε να καταταγεί από τα 16 του όταν ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, έγινε όμως αντιληπτός από τη μητέρα του και γύρισε σηκωτός σπίτι. Φυσικά, όταν ο Φέργκιουσον ενηλικιώθηκε, ο πόλεμος εξακολουθούσε να μαίνεται, και ο νεαρός ήταν ένας από τους 557.618 Σκωτσέζους που κατετάγησαν στον Βρετανικό Στρατό, στην 26η Ταξιαρχία της 9ης Μεραρχίας που στάλθηκε στη Γαλλία.

Το Charley's War έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως το σημαντικότερο βρετανικό κόμικ που έγινε ποτέ. Η συνεργασία μεταξύ των δύο δημιουργών υπήρξε αριστουργηματική. Ο Pills δημιούργησε μια πολυεπίπεδη αφήγηση με σεβασμό στην ιστορική πιστότητα, ενώ ο Colquhoun απέδωσε σε ανατριχιαστικά ρεαλιστικό βαθμό τις τρισάθλιες συνθήκες και την ελεεινότητα του Μετώπου, σε έναν πόλεμο όπου άνθρωποι και ζώα πέθαιναν μαζί.
Πρέπει μάλιστα να επισημανθεί ότι, σε αντίθεση με άλλα βρετανικά κόμικς του είδους, το κόμικ των Pills και Colquhoun δεν ακολουθεί την πεπατημένη της παρουσίασης των Γερμανών στρατιωτών ως βάρβαρων εχθρών. Αντιθέτως τους παρουσιάζει ως κανονικούς ανθρώπους, με τα ίδια αισθήματα πόνου και νοσταλγίας όπως και οι αντίπαλοί τους.

Στο τεύχος της 12/2/1983 που αναφέρεται στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1917, εμφανίζεται ο νεαρός δεκανέας Αδόλφος Χίτλερ, μετέπειτα καγκελάριος και δικτάτορας της Γερμανίας. Ο τομέας του Charley βρίσκεται αντιμέτωπος με το σύνταγμα όπου υπηρετεί ο Χίτλερ, ο οποίος σκιαγραφείται ως ευέξαπτος, αλαζόνας, παρορμητικός, προκαλώντας δυσφορία στους συμπολεμιστές του.

2. White Death 

(Σκωτία, 1998)

Συγγραφέας: Rob Morrison 

Σχεδιαστής: Charlie Adlard

Παίρνοντας ως αφορμή την εκτίμηση ενός τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ ότι κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο πάνω από 60.000 Ιταλοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους από σκοπίμως προκληθείσες χιονοστιβάδες, ο συγγραφέας Robbie Morrison και ο καλλιτέχνης Clarlie Adlard (σχεδιαστής επίσης του πασίγνωστου Walking Dead) δημιούργησαν το κόμικ White Death. Μια οδυνηρή ιστορία της πάλης ενός ανθρώπου με τη συνείδηση και τις πεποιθήσεις του, με φόντο το χιονισμένο σκηνικό των βουνών Τρεντίνο, Ντολομίτε και Καπορέτο.

Το κόμικ εστιάζει στην εκστρατεία του 1916 στο Trentino, τη συνοριακή περιοχή μεταξύ της Ιταλίας στο νότο και της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας στο βορρά. Η περιοχή κατά τους χειμερινούς μήνες είναι απελπιστικά παγωμένη, με το θερμόμετρο να μην υπερβαίνει ποτέ το όριο του ψύχους. 

Ο συγγραφέας Rob Morrison απέφυγε τις ακριβείς αναφορές στο σύνολο των καταγραμμένων ιστορικών συμβάντων, των ημερομηνιών και των θυμάτων. Αντ' αυτού, προσεγγίζει την ιστορία με πιο απτό τρόπο, προσωποποιώντας την μέσα από τις εμπειρίες τριών Ιταλών φίλων, του Piero, του Alberto και του Francesco. Οι τρεις αυτοί νεαροί στρατιώτες, που δεν έχουν καν κλείσει τα 18, παλεύουν μέσα σε ακραία αντίξοες και απάνθρωπες συνθήκες να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους και τον κώδικα ηθικής τους, χωρίς κάποιες φορές να τα καταφέρνουν...

Η τεχνική κιμωλίας-πάνω-σε-γκρίζα-επιφάνεια κρίθηκε εκ του αποτελέσματος εξαιρετική για την ανάπλαση του χιονισμένου background που παραπέμπει σε μια αδιαφοροποίητη απεραντότητα-βασίλειο του θανάτου. Η φύση λαμβάνει μια όψη εχθρική, ώστε οι αναγνώστες να αδυνατούν να ξεχωρίσουν ποιος είναι ο πραγματικός αντίπαλος των (αντι-)ηρώων.

Απεικόνιση σκηνής από σώμα με σώμα μάχη μεταξύ στρατιωτών του ιταλικού και του αυστροουγγρικού στρατού. Ο Charlie Adlard πέτυχε με μια δραματική αλληλουχία κοντινών και μακρινών πλάνων να αποδώσει άψογα τη βαναυσότητα των συγκρούσεων.

Το White Death κυκλοφόρησε ταυτόχρονα σε αγγλόφωνη και γαλλόφωνη έκδοση.

3. Aces High
(ΗΠΑ, 1955)
Συντονιστές έκδοσης: William Geines, Al Feldstein

Το Aces High, βραχύβια διμηνιαία έκδοση κόμικς, κυκλοφόρησε για 5 μόλις τεύχη, από τον Μάρτιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1955. Ειδική θεματική του, οι εναέριες μάχες του πρώτου και του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου.

Τα διπλάνα του Μεγάλου Ευρωπαϊκού Πολέμου με τους φοβερούς πιλότους τους είχαν ήδη εμφανιστεί σε τεύχη των εκδόσεων EC, όπως το Frontline Combat και το Two-Fisted Tales. Αγαπημένος χαρακτήρας των κόμικς ήταν ο θρυλικός Γερμανός άσσος Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν (γνωστός και ως "Κόκκινος Άσσος" ή "Κόκκινος Ιππότης), ο οποίος τελικά καταρρίφθηκε έχοντας επιφέρει 80 φονικά χτυπήματα κατά των αντιπάλων του.

Ώσπου το 1955, η EC προχώρησε στην έκδοση του Aces High, με σκοπό να αποτυπωθούν τα κατορθώματα και άλλων πιλότων που έδρασαν στους ευρωπαϊκούς αιθέρες κατά τα έτη 1914-1918. Μια έκδοση, ωστόσο, που δεν έβγαλε περισσότερους από λίγους μήνες.

Καρέ από τις αερομαχίες μεταξύ βρετανικών και γερμανικών διπλάνων.

Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που φιλοτέχνησαν τις είκοσι ιστορίες περιλαμβάνονται οι George Evans, Wally Wood, Jack Davis καιBenny Krigstein. 

Τα τεύχη του Aces High ανατυπώθηκαν δύο φορές: το 1988 και το 1999.

 4. The Victor
(Βρετανία, 1961-1992)

Συντονιστές έκδοσης: William Geines, Al Feldstein

Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες (25/1/1961 έως 21/11/1992) ο εκδοτικός οίκος D. C. Thomson εξέδιδε το εβδομαδιαίο περιοδικό κόμικς The Victor, φτάνοντας τα 1657 τεύχη!

Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο του περιοδικού δημοσίευαν σταθερά ηρωικές περιπέτειες των στρατών της Βρετανίας και της Κοινοπολιτείας. Τις ιστορίες μονοπωλούσαν, όπως είναι φυσικό, τα αιματηρά πεδία μάχης του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, ωστόσο αρκετά συχνά το περιοδικό εστίαζε και στους ήρωες του Μεγάλου Πολέμου.

Μια από τις πρώτες ιστορίες κόμικς που δημοσιεύτηκαν για τον Α' Π.Π. ήταν το Ace of Aces, που εξιστορούσε τα κατορθώματα του παρασημοφορημένου Καναδού πιλότου "Billy" Bishop, θρύλου των αιθέρων, ο οποίος πέτυχε 72 καταρρίψεις εχθρικών διπλάνων (οι 25 μόνο τις πρώτες 12 μέρες).

Μια άλλη ιστορία του The Victor, με τον τίτλο Insall's Epic Patrol, μας εξιστορεί την περιπέτεια του G.S.M. Insall, ενός 21χρονου Γάλλου υπολοχαγού της 11ης Μοίρας των Βασιλικών Εναέριων Σωμάτων, ο οποίος στις 7 Νοεμβρίου 1915 απέκρουσε με υπεράνθρωπες προσπάθειες μια λυσσαλέα γερμανική επίθεση.

5. C'était la guerre des tranchées
(Γαλλία, 1982)
Συγγραφέας - σχεδιαστής: Jacques Tardi

Ο διάσημος Γάλλος κομίστας Ζακ Ταρντί (γνωστός μεταξύ άλλων από τη σειρά γκράφικ νόβελ Adèle Blanc-Sec και το μνημειώδες Le cri du peuple για την Παρισινή Κομμούνα) έχει καταπιαστεί όσο κανείς άλλος δημιουργός κόμικς με την εμπειρία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Έχει δημιουργήσει αρκετά αντιπολεμικά κόμικς που εστιάζουν στα γεγονότα Πολέμου των Χαρακωμάτων και στο συλλογικό τραύμα που άφησε στις εμπλεκόμενες κοινωνίες (ενδεικτικοί τίτλοι: Adieu Brindavoine, Le trou d'obus, Putain de Guerre κ.ά.).

Αφορμή για αυτή του την ενασχόληση στάθηκε η συμμετοχή του παππού του στα πολεμικά γεγονότα. Οι διηγήσεις του βετεράνου παππού για τη φρίκη των χαρακωμάτων άσκησαν βαθιά επίδραση στην καλλιτεχνική έκφραση του Ταρντί.

Το Ήταν ο Πόλεμος των Χαρακωμάτων (C'était la guerre des tranchées) θεωρείται το σημαντικότερο αντιπολεμικό έργο του.

Απόσπασμα από το κόμικ του Ζακ Ταρντί, "Ήταν ο πόλεμος των χαρακωμάτων".

Βασισμένος στις αναμνήσεις του παππού του και σε συνεργασία με τον ιστορικό Jean-Pierre Verney, ο Ταρντί εστίασε την προσοχή του στις εμπειρίες ενός Γάλλου πεζοπόρου στρατιώτη. Στις σελίδες του κόμικ αναβιώνει το πολυεθνικό περιβάλλον του πολέμου (με την παρουσία Γάλλων, Ρώσων, Αμερικανών, Γερμανών, αλλά και Ινδών στρατιωτών) με φόντο τα θλιβερά ερείπια των γαλλικών χωριών.

Η αγγλόφωνη έκδοση του κόμικ απέσπασε το 2011 δύο βραβεία Άισνερ, στις κατηγορίες "Καλύτερης Ιστορίας Εμπνευσμένης από την Πραγματικότητα" και "Καλύτερου Ξένου Κόμικ". 

6. La Grande Guerre - 2 τόμοι

 (Γαλλία 2007, 2008)

Συγγραφέας - Σχεδιαστής: Philippe Glogowski

 

Το δίτομο κόμικς του Philippe Glagowski αφηγείται την ιστορία του Α' Π.Π. από τον σπινθήρα που πυροδότησε τη μπαρουταποθήκη της Ευρώπης (δολοφονία 28ης Ιουνίου 1914 στο Σαράγεβο) μέχρι την Ανακωχή του 1918. Μία εκπληκτική αφήγηση, μέσα από τρομερές μάχες, προσωπικά δράματα και αποτυχημένες προσπάθειες για μια ειρήνη που άργησε πολύ να έρθει.

7. Ypres 1916-1918, Henry's notebook
(Γαλλία, 2013)
Συγγραφέας - Σχεδιαστής: Philippe Glogowski

Στον ίδιο δημιουργό ανήκει και το Ypres 1916-1918, αφιερωμένο στα βρετανικά στρατεύματα που πολέμησαν κατά τον Α' Π.Π. Ο Glogowski βασίστηκε στο σημειωματάριο ενός λοχία του βρετανικού στρατού, ο οποίος συμμετείχε στις μάχες της βελγικής πόλης Υπρ, στη δυτική Φλάνδρα.

Το κόμικ είναι συγκινητικό, καθώς πραγματεύεται τα θέματα της ανθρωπιάς, της φιλίας, της αλληλεγγύης, όπως και τα συναισθήματα της ανδρείας και του φόβου σε συνθήκες βίας και απανθρωπιάς.

8. To End All Wars

(διεθνές, 2014) 

Η επετειακή έκδοση της Soaring Penguin Press για τα 100 χρόνια από την έναρξη του Α' Π.Π. αποτελεί μια ανθολογία 26 αυτοτελών ιστοριών κόμικς, από ισάριθμους δημιουργούς διαφόρων εθνικοτήτων. Κάθε μία από τις ιστορίες έχει να μας πει κάτι διαφορετικό, δίνοντάς μας και ένα ξεχωριστό αισθητικό αποτέλεσμα.

Κοινή συνισταμένη όλων των ιστοριών είναι η αντίθεση στα κυρίαρχα πατριωτικά αφηγήματα και στον σωβινισμό. Στην ανθολογία ξεδιπλώνονται ποικίλες πτυχές του πολέμου: από τα θαλάσσια μέτωπα και τα χαρακώματα, μέχρι τα μετόπισθεν, με τις τεράστιες απώλειες σε αμάχους.

Από την ιστορία Bottomley-Brand of Britain των Andrew Luke (σενάριο) και Ruairi Coleman (σχέδιο).

9. Ghosts of Passchendaele

(2014)

Συγγραφέας - Σχεδιαστής: Ivan Petrus

Η Μάχη του Passchendaele (γαλλ. Passendale) ή αλλιώς Τρίτη Μάχη της Υπρ που διήρκεσε από τον Ιούλιο μέχρι το Νοέμβριο του 1917, υπήρξε μία από τις πιο φονικές μάχες του Μεγάλου Πολέμου. Ο Ivan Petrus αφιερώνει σε αυτή τη μάχη το τρίτο κόμικ του, κλείνοντας την αντιπολεμική του τριλογία.
Τα "Φαντάσματα του Passchendaele" είναι, στην κυριολεξία, μια ιστορία... λάσπης. Κι αυτό γιατί όλες οι συγκρούσεις, όλο το χρονικό της μάχης εκτυλίσσεται σε ένα σκηνικό λασπώδες, μια παχύρρευστη γλιτσιασμένη γη, οργωμένη από τις βολές του πυροβολικού.
 
H Τρίτη Μάχη της Υπρ διεξήχθη μεταξύ των συμμαχικών στρατευμάτων από τη μια μεριά (Βρετανίας, Γαλλίας, Βελγίου και 6 χωρών της Βρετανικής Κοινοπολιτείας) και της γερμανικής αυτοκρατορίας από την άλλη. Προκάλεσε τόσο αδιανόητες απώλειες στη Βρετανία και τους συμμάχους της (περ. 400.000 - 800.000 άνδρες) χωρίς κάποιο ουσιαστικό όφελος, αναγκάζοντας τον τότε πρωθυπουργό David Lloyd George να δηλώσει ότι"υπήρξε πράγματι μία από τις μεγαλύτερες συμφορές του πολέμου... κανείς στρατιώτης με στοιχειώδη νοημοσύνη δεν μπορεί να υπερασπίζεται αυτή την παράλογη εκστρατεία".

Η έρευνα του Petrus βασίστηκε κυρίως σε ημερολόγια στρατιωτών και σε ιδιωτικές συλλογές, έχοντας ως κύριο ενδιαφέρον του την ανάδειξη των προσωπικών ιστοριών όσων συμμετείχαν στον πόλεμο.

10. Above the Dreamless Dead

 (2014)

Το Above the Dreamless Dead είναι μια εικονογραφημένη ανθολογία ποιημάτων γραμμένων στα χαρακώματα από στρατιώτες διάφορων εθνικοτήτων. Μέσα από τα ποιήματα αυτά, τα οποία οι στρατιώτες συνήθως έστελναν ταχυδρομικώς στις οικογένειές τους, οι δημιουργοί τους προσπάθησαν να βρουν ένα τρόπο να εκφράσουν τα όνειρα και τους εφιάλτες τους στα κενά μεταξύ των μαχών.

Το εικονοποιημένο ποίημα του στρατιώτη Ισαάκ Ρόζενμπεργκ από τους Mills και Hitchcock.

Στις άθλιες συνθήκες των χαρακωμάτων, όταν δεν πάλευαν με τους αρουραίους και δεν προσεύχονταν για έναν γρήγορο θάνατο, οι στρατιώτες θέλησαν με αυτή την καλλιτεχνική έκφραση να καταπραΰνουν τον πόνο, τη μιζέρια και την αγωνία τους, για την έκβαση ενός πολέμου που δεν θεωρούσαν δικό τους.

11. Χαρακώματα: Ιστορίες από την Οδό Γάγγραινας
 (Ελλάδα, 2014)

Συγγραφέας: Τάσος Ζαφειριάδης
Σχεδιαστής: Πέτρος Χριστούλιας

 

Από αυτή την παρουσίαση δεν θα μπορούσε να λείπει μια φρέσκια, εγχώρια δουλειά, από τους Τάσο Ζαφειριάδη και Πέτρο Χριστούλια, το δημιουργικό δίδυμο των ελληνικών κόμικς.

Η έκδοση των Χαρακωμάτων συνέπεσε με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη του Α' Π.Π. Αποτελείται από μικρές αυτοτελείς χιουμοριστικές ιστορίες που διαδραματίζονται στις γαλλικές γραμμές του Δυτικού Μετώπου. Όπως πληροφορούμαστε από το οπισθόφυλλο του κόμικ, η Οδός Γάγγραινας είναι «ένα γραφικό χαράκωμα του ∆υτικού Μετώπου με μαγευτική θέα στο Ύψωμα 35, ένα τυπικό μέρος για να περάσει κανείς τον Μεγάλο Πόλεμο». Τα Χαρακώματα δημοσιεύτηκαν μεταξύ Ιουλίου 2010 και Αυγούστου 2013 στο Big Bang Comix #2, στο Κομικςοδρόμιο της Ελευθεροτυπίας και στην ιστοσελίδα socomic.gr. Απέσπασαν εύφημο μνεία στον διεθνή διαγωνισμό κόμικς Conflicts War Balloons το 2011 στη Γένοβα της Ιταλίας και το 2ο βραβείο σεναρίου στο Βαλκανικό Φεστιβάλ Νέων Δημιουργών Κόμικς στο Λέσκοβατς της Σερβίας. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το καλοκαίρι του 2014 εκτέθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, στα πλαίσια των εκδηλώσεων του Europeana 1914-1918, μια πραγματικά σπάνια ευκαιρία για την τέχνη των κόμικς στην Ελλάδα.

Για τον Ζαφειριάδη, σεναριογράφο των Χαρακωμάτων, η πρώτη ιδέα ήρθε πριν πολλά χρόνια "...όταν διάβασα σε μία βιογραφία του Απολλιναίρ ότι διάφορες γυναίκες με τις οποίες αλληλογραφούσε, του έστελναν στο μέτωπο γλυκά και κομπόστες". Και συνεχίζει στηνίδια συνέντευξη: "Διαλέξαμε το Δυτικό Μέτωπο γιατί ήταν σχεδόν στατικό για πολλά χρόνια, καθώς οι αντίπαλες δυνάμεις δεν μπορούσαν να προωθηθούν ή το έκαναν δύσκολα με χιλιάδες απώλειες. Οι στρατιώτες αντιμετώπιζαν ένα ιδιαίτερα αντίξοο περιβάλλον: λάσπη, ποντίκια, ψείρες, βόμβες κ.λ.π. και ατελείωτη αναμονή, καθώς οι επιθέσεις δεν ήταν πολύ συχνές. Προσπαθήσαμε να αποδώσουμε το κλίμα της ζωής στα χαρακώματα και της προσωπικής εμπειρίας των στρατιωτών και όχι την ακριβή απεικόνιση μαχών."

Όσο για την επίπονη διαδικασία της πιστής καταγραφής του κλίματος και των συνθηκών που επικρατούσαν στα χαρακώματα, ο συγγραφέας είναι επίσης διαφωτιστικός:
"Για την απόδοση των συνθηκών χρειάστηκε να διαβάσω αρκετά βιβλία, ιστορικά ή με διηγήσεις στρατιωτών της εποχής και να δω πολλά σχετικά ντοκιμαντέρ και ταινίες. Στην αρχή απλώς προσάρμοζα τις εμπειρίες της δικής μου θητείας στον Ελληνικό Στρατό στην εποχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Όσο όμως προχωρούσε το «διάβασμα», συνειδητοποιούσα ότι υπήρχε πολύ σχετικό υλικό που απλώς περίμενε να το ανακαλύψω! Σιγά σιγά άρχισα να «πλέκω» όλο και περισσότερα αληθινά περιστατικά στην πλοκή, όπως π.χ. οι λοταρίες που διοργάνωναν με τα υπάρχοντά τους οι στρατιώτες πριν από την επίθεση, τα οποία μοιράζονταν τελικά οι ελάχιστοι επιζώντες ή η σχέση του κυβισμού με την «τέχνη» του καμουφλάζ! Έτυχε μάλιστα να επινοήσω καταστάσεις, όπως π.χ. οι πλημμύρες των χαρακωμάτων, που αργότερα ανακάλυψα ότι είχαν όντως συμβεί σε κάποια μέρη".
Τα Χαρακώματα: Ιστορίες από την Οδό Γάγγραινας κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Jemma Press.

Βιβλιογραφία

1. J. H. J. Andriessen, Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, εκδ. Καρακώτσογλου.
2. Mike Conroy, War Comics - A Graphic History, εκδ. ILEX.
3. Niall Ferguson, Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Στρατιωτική, διπλωματική, οικονομική και κοινωνική ιστορία 1914-1918, ελλ. εκδ. Ιωλκός.